فصلنامه اندیشه حوزه، شماره 57،ص 13

    2 ) حسن تقریرها و ابتكارات علم شناسانه‏ی منطقی - فلسفی استاد مطهری.

برای ترسیم علم‏شناسی استاد مطهری نخست باید پرسش‏های زیر را پاسخ گفت:

- علم‏شناسی استاد مطهری در سنت علم‏شناسی حكیمان مسلمان، چه جایگاهی دارد و كدام نوع از انواع علم‏شناسی آنها را شامل می‏شود؟

- آیا او تنها به علم‏شناسی منطقی - فلسفی توجه و عنایت داشته است یا نسبت به علم‏شناسی تاریخی نیز بی‏تفاوت نبوده است؟

- علم‏شناسی استاد جنبه‏ی پیشینی داشته است یا پسینی؟ توصیه‏ای و تجویزی بوده است یا توصیفی و ترسیمی؟

- ابتكارات استاد در علم‏شناسی چیست؟

علم‏شناسی

در یك تقسیم كلی، دو نوع نگاه به علم، در میان عالمان وجود دارد:

1 ) نگاه پیشینی؛

2 ) نگاه پسینی.

نگاه پیشینی، به علم آن گونه كه باید باشد، می‏نگرد و جنبه‏ی تجویزی و دستوری (Normative)دارد.

نگاه پسینی، به علم آن گونه كه در طول تاریخ بوده و هست می‏نگرد؛ آن گونه كه عالمان بدان نگریسته‏اند و آن را ساخته‏اند، و لذا جنبه‏ی ترسیمی و توصیفی (Descriptive) دارد.

نگاه نخست به ما می‏آموزد كه علم چگونه باید باشد و عالمان چگونه باید عمل كنند و نگاه دوم به ما می‏آموزد كه عالمان در طول تاریخ علم چه كرده‏اند و افت و خیزهای آنها و نتایج و پیامدهای سلوك علمی ایشان چه بوده است و بر علم در مقام تحقق چه گذشته است.

نگاه پیشینی بیشتر منطقی - فلسفی است و نگاه پسینی بیشتر تاریخی - جامعه