مجله قبسات، شماره 30و31، ص 122

همچنین بر عنصر دیگر یعنی اكتسابی نبودن یا ریشه ‏در ساختمان انسان داشتن (همان‏: 466)، آگاهانه بودن و ثابت بودن (همان‏: ص 545) نیز تصریح ‏دارد. مراد وی از ثبات جهان‏شمولی و تغییرناپذیری بر حسب تحولات تاریخی، اجتماعی و طبقاتی است.

استاد به دو گونه فطرت معتقد است‏: فطرت شناخت و فطرت احساس (همان‏: ص 474)

اصول تفكر انسانی كه مشترك تفكرات همه انسان‌ها است، فطری‏اند، البته نه به معنای افلاطونی كلمه و نه به معنای استعلایی كانتی. اما فطرت احساسی، یك‌سری گرایش‌های در انسان است كه در حیوان وجود ندارد و مقدس‏انگاشته می‏شوند مانند حقیقت‏جویی، خیرخواهی، زیبایی‏طلبی، خلاقیت و عشق و پرستش (همان‏: ص 487 ـ 501) استدلال استاد بر فطریات این است كه چنین اموری را چگونه می‏توان توجیه كرد؟ دو توجیه اساسی و تاحدودی غیرمنقح ارایه شده است. مهم‌ترین مباحث فطرت را استاد نه در آثار مكتوب و مدوّن بلكه در گفتارهای ‏خود در جمع معلمان و دبیران مدرسه نیكان تهران طی ده جلسه از سال 55 تا 56 ایراد كرده است. (باقرزاده‏ ارجمندی، 1381: ص 95) و علی‏رغم چاپ‌های متنوع (تا چاپ 1370 در جلد سوم مجموعه آثار) هنوز محتاج ویراستاری است. خود استاد مجال ویراستاری، تبیین مبانی و ادله آن را نیافت. همین امر بر غربت این نظریه در مطهری‏شناسی افزوده است. در حالی كه بدون شناخت نقادانه نظریه فطرت نمی‏توان اندیشه مطهری را به خوبی‏ شناخت.

روی‏آورد و روش استاد در نظریّة فطرت‏

رهیافت استاد در وقوف بر نظریه فطرت رهیافت درون‏دینی است. وی با مراجعه به قرآن، نهج‏البلاغه و به طور كلی سنت‏این نظریه را بر گرفته است. (در منابع اسلامی، یعنی در قرآن و سنت، روی اصل فطرت تكیه فراوان شده است... ظاهراً این كلمه قبل از قرآن سابقه‏ای ندارد.) (مطهری، همان‏: ج 3، ص 451 و 452) در قرآن لغت «فطرت» در مورد انسان و رابطه او با دین آمده است. (همان‏: ص 455)

ایشان به همین دلیل، به تحلیل معنای فطرت بر حسب ساختار معنایی واژه در بُن و ساختار صرفی آن (فعلة) با ارجاع به منابع لغوی مربوط به قرآن و حدیث، مانند مفردات راغب و نهایة ابن‏اثیر می‏پردازد. و نیز با ارجاع به نهایه (همان‏: ج 3، ص 457) و روایتی در آن استنباط می‏كند