فصلنامه پژوهش هاي قرآنى، شماره 17‏، ص 14

    سه. فهم نمى تواند نسبى باشد، به این معنى كه برداشت ها به لحاظ افراد یا زمان ها، متعدد و در عین حال همه درست باشد، زیرا این برداشت ها اگر برابر با آن معناى نهایى و مورد نظر مؤلف هستند، ضرورتاً باید وحدت داشته باشند و اگر منطبق نیستند در حقیقت فهم متن تلقى نمى شوند، چون مقصود مؤلف كشف و برملا نشده است.

2. نظریه دوم، این است كه فهم يك متن، نه به معناى كشف معنى و مقصود مؤلف، بلكه دست یابى به عناصر روانى و شخصیتى و خواسته هاى ناخودآگاه اوست كه در ضمیر ناخودآگاه وى نهفته و در متن تجلى كرده است و راه رسیدن به چنین مقصودى هم نه زبان و قواعد ادبیات، بلكه تحلیل عناصر روانى همچون محرّك ها، انگیزه ها و … است. منشأ پیدایش این نظر را مى توان دیدگاه هاى فروید در زمینه روان كاوى دانست كه بر نقش ضمیر ناخودآگاه در رفتار و گفتار انسان تأكید دارد.

همان گونه كه پیداست در این دیدگاه جنبه عینیت متن كه برگرفته از واقعیت مستقل زبان و لغت است، تضعیف شده بلكه از بین رفته، و راه فهم به تحلیل عناصر روان شناختى مؤلف منحصر شده است، گرچه به لحاظ تكیه بر نقش مؤلف، وحدت امر استنباط شده از متن و نفى نسبیت آن، مورد توجه است.

3. نظریه سوم كه نظریه به نسبت متأخر در هرمنوتیك است، بر این پایه استوار است كه فهم یك متن، نه به معناى كشف مقصود و مراد مؤلف و نه كشف خواسته ناخودآگاه وى، بلكه به معناى دست یابى به افق و فضاى فكرى و چگونگى نگاه مؤلف نسبت به موضوع و تلاقى افق دید خواننده با آن است. متن، علاوه بر آنچه مى گوید چیزى هم نگفته دارد كه در پس گفته ها پنهان است و آن عبارت از فضاى فكرى و جهان اندیشه اى است كه در آن تصور مؤلف از موضوع شكل گرفته است. خواننده باید سعى كند با طرح پرسش از فضا و افقى كه خود در آن قرار دارد به آن جهان فكرى مؤلف كه از آن به سنّت تعبیر مى شود و از طریق زبان به خواننده رسیده است دست یابد كه در این فرایند، دو افق متن و خواننده با یكدیگر تلاقى پیدا مى كند و با ایجاد تعدیل و تغییر در آن دو، افق جدیدى پدید مى آید. خلاصه اینكه فهم متن از قرار گرفتن در جریان سیال سنّت و مشاركت در آن از طریق پرسش و پاسخ بین متن وخواننده محقق مى شود و دستاورد آن نیز رویارویى دیدگاه ها وجرح و تعدیل آنهاست.

ازآنجا كه این نظریه راه رسیدن به فهم متن را تجربه هرمنوتیكى و دیالوگ بین متن و