مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز » بهار 1384 - شماره 194 / ص:77

در معرفت شناسی مسئله این است که آیا ادراکات حسی ما، مابازای مادی خارجی دارند یا اینکه آنچه وجود دارد صرفاً ادراکات ماست و این ادراکات بازنمای هیچ شیء مادی خارجی نیست؟ در پاسخ به این پرسش دو گرایش مقابل هم، وجود دارد: یکی رئالیستهایی چون لاک و دکارت که وجود مابازای مادی ادراکات حسی را در خارج می پذیرند؛ دیگری ایده آلیستهایی چون بارکلی که منکر وجود چنین مابازایی برای ادراکات حسی هستند. از نظر او دو نوع تصورات وجود دارد یکی تصورات مثالی (Archetypes) و دیگری تصورات ادنی(Ectypes)؛ که اولی در علم خدا و دومی در ذهن انسان وجود دارند. ما بازای ادراکات حسی انسان در ذهن خداوند است و وقتی شیء محسوسی را ادراک می کنیم، خداوند از تصورات مثالی خود تصاویری را در ذهن ما ایجاد می کند. این نوع از ایده آلیسم که وجود ما بازای مادی ادراکات حسی را انکار می کند، ایده آلیسم ذهنی یا معرفت شناختی نامیده می شود (Edwards, 1967, entries "idea" and "idealism"). فیلسوفان اسلامی در هر دو حوزه با ایده آلیسم مخالف اند آنها درمابعدالطبیعه هم طبیعت گرایی را رد می کنند و هم ایده آلیسم عینی را و قایل به نگرش دوگرایانه ای در باب جسم و روح می شوند و در معرفت شناسی با نفی ایده آلیسم ذهنی از رئالیسم دفاع می کنند.

نماینده برجسته ایده آلیسم عینی، فلسفه هگل است که به دوره جدید تاریخ فلسفه تعلق دارد و از این رو تنها در آثار فیلسوفان اسلامی معاصر مورد توجه قرار گرفته است و آنکه بیش از سایرین به نقد و بررسی آن پرداخته است، استاد مطهری است. بررسی دیدگاه فیلسوفان اسلامی درباره این فلسفه، به دلیل گستردگی، مقاله مستقلی می طلبد. در این مقاله نظر فیلسوفان اسلامی در باب ایده آلیسم، در قالب نقد سفسطه و ایده آلیسم به طور کلی و نقد ایده آلیسم افلاطون و ایده آلیسم ذهنی به طور خاص، تحلیل و بررسی شده است.