می‏باشد. در تمام کتب تاریخی‏ می‏خوانیم که پیامبر اسلام نامه‏هایی‏ به سران کشورها از جمله پادشاه ایران،روم، یمن،حبشه،و حتی برای رؤسای قبایلی که‏ مستقل زندگی می‏کردند،نوشتند و پیک مخصوص‏ برای هر کدام فرستادند تا آنان را به پذیرش اسلام‏ دعوت کنند و این حاکی از عمومیت رسالت پیامبر می‏باشد.(36)

همچنان که رسالت پیامبر عمومیت افرادی داشته است‏ بلکه عمومیت زمانی نیز داشت و آیات قرآن چون روایات‏ به صراحت جاودانگی و ابدی بودن دین را اثبات می‏کنند:

-

«و اوحی الیّ هذا القرآن لانذرکم به و من بلغ»؛

(37) «به من‏ دین قرآن وحی شده است تا به وسیله آن شما و هر که را (قرآن)به او می‏رسد انذار کنم.»

-

ان هو الا ذکر و قرآن مبین لینذر من کان حیّا و یحق القول‏ علی الکافرین»؛

(38)«این‏[سخن‏]جز اندرز و قرآنی روشن‏ نیست،تا هر که را[دلی‏]زنده است بیم دهد،و گفتار[خدا] درباره کافران محقق گردد.»و همچنین حدیث:«حلال‏ محمد حلال الی یوم القیامة و حرامه حرام الی یوم‏ القیامة»،(39)دلالت صریح بر موضوع دارد.

برخی از نویسندگان معاصر منکر جاودانگی احکام‏ اسلامی می‏باشند و معتقدند آنچه در کتاب و سنت پیرامون‏ روابط خانوادگی از قبیل حکومت،قضاوت،معاملات و مانند اینها مورد تأیید قرار گرفته،قوانینی جاودانه نبوده و آنچه جاودانه است فقط اصول ارزشی است:«از مقدمات‏ فوق چنین می‏توان نتیجه گرفت که آنچه دربارهء روابط خانوادگی،روابط اجتماعی،حکومت،قضاوت،مجازات‏ و معاملات و مانند اینها به صورت امضائات بی‏تصرف و یا امضائات همراه با اصلاح و تعدل در کتاب و سنت وجود دارد ابداعات کتاب و سنت به منظور تعیین قوانین جاودانه‏ برای روابط حقوقی خانواده یا روابط حقوقی جامعه و یا مسئله حکومت و مانند اینها نمی‏باشد.در این امضائات‏ آنچه جاودانه است«اصول ارزشی»ای است که اهداف‏ اصلاحات و تعدیلات کتاب و سنّت می‏باشد و مداخلات‏ از آن الهام گرفته است.این اصول ارزشی امور مستقل‏ نیست.بلکه از ضوردتهای سلوک توحیدی انسان نشئت‏ می‏یابد،با آن معنا می‏شود و اعتبار خود را از آن به دست‏ می‏آورد».(40) از نظر ایشان مهم‏ترین اصول ارزشی سلوک توحیدی‏ مردم است و در هر عصر و زمانی وضوع قوانین باید بر اساس‏ سلوک توحیدی تنظیم شود و همچنین قوانین باید با سلوک‏ توحیدی سازگار باشد:«اصول و نتایجی که بیان کردیم ما را به این موضوع اساسی می‏رساند که لازم است در هر عصر، قوانین و نهادهای مربوط به روابط حقوقی خانواده و اجتماع،حکومت و شکل آن،قضاوت،حدود،دیات، قصاص و معاملات و مانند اینها که در جامعه مسلمانان‏ مورد عملو استناد است با این معیار که درجه سازگاری و ناسازگاری آنها با امکان سلوک توحیدی مردم چه اندازه‏ است مورد بررسی قرار گیرند.».(41)طبق نظر ایشان هر نوع‏ قانون و عرف و نهادی که از قبل در جامعه وجود داشته و بعدا وارد کتاب و سنت گردیده است اگر با سلوک توحیدی‏ انسانها مغایرت پیدا کند باید به اصلاح و تعدیل و تفسیر آن‏ پرداخت.(42)

به نظر می‏رسد مطالب و مسائل مطرح شده از سوی‏ ایشان با اشکالات زیادی مواجه است. اولا ایشان معتقدند که باید سلوک توحیدی انسان را به‏ عنوان یک پیش فرض پذیرفت و سپس به سراغ کتاب و سنت رفت و از آن انتظار داشت که پاسخهایی را که ارتباط با سلوک توحیدی ارائه دهد.در اینجا این سؤال مطرح است‏ که آیا ایشان با رویکرد برون دینی چنین انتظاری را از دین‏ دارند یا با رویکرد درون دینی.

ما معتقدیم که با روش درون دینی این نتیجه محقق‏ نمی‏شود،چون در این صورت شیوه صحیح آن است که‏ ببینیم کتاب و سنت در این زمینه چه می‏گوید.آیات قرآن‏ نشانگر آن است که هدف نهایی پیامبران توحید بوده‏ است،(43)و در عین حال یک سلسله اهداف فرعی و مقدّمی(‏44) نیز بودند که زمینه ساز تحقق آن هدف نهایی بوده‏ است.

ثانیا ایشان هیچ دلیلی برای اثبات مدعای خویش-که‏ موقتی بودن قوانین اسلام و نفی جاودانگی آن است-ارائه‏ نمی‏دهد.اگر بنا هست که فقط اصول ارزشی ناشی از سلوک توحیدی جاودانه باشد،چرا شارع آن را بیان نکرده‏ است.در هیچ ایه یا روایتی به این مطلب اشاره نشده که‏ انسان مجاز ایت تا در هر عصر و زمانی برخی از قوانین‏ الهی را نقض کند.بلکه تأکید شده که اوامر و نواهی پیامبر را باید پذیرفت و طبق آنها عمل کرد:

«ما آتیکم الرسول فخذوه و مانهاکم عنه فانتهوا»؛

(45) «آنچه را