مجله حكومت اسلامی، شماره 31، ص 298

1.سیاست گریزان

گروهی از روحانیت در این دوره، یا به اعتقادِ جدایی دین از سیاست و مشروع ندانستن مبارزه روآوردند یا به باور تعطیل حكومت در عصر غیبت و یا به علت سرخوردگی از حوادث سیاسی گذشته و تجربه ناموفق نهضت مشروطه و ملی شدن صنعت نفت و یا به خاطر ساختار شخصیتی عافیت‏طلبانه از سیاست گریزان بوده‏اند. طیف وسیعی از روحانیت در این مقطعِ تاریخی، در این گروه بوده‏اند. اگر طیف ساكت، خاموش و بی تفاوت را نیز در این گروه جای دهیم اكثریت روحانیت شیعه در دهه چهل، در این گروه جمع بوده‏اند.

2. سیاست پذیران

گروه اقلیتی از روحانیت شیعه در این دوره، سیاست‏پذیر بودند. در حالی كه شرایط حاكم آن روز، برای آنان قابل تحمل نبود، اراده كرده بودند با مجاهدت خود ضمن معرفی اسلام اصیل و سیاسی و مبارزه با ظلم و فساد بر تشكیل حكومت اسلامی پای بفشارند.

این گروه در عین قلّت و كمی تعداد، در سایه رهبریِ شخصیت بی نظیر حضرت امام قدس‏سره با قدرت درخشیدند و در اندك زمانی نه تنها حوزه و روحانیت، بلكه اقشار مختلف مردم را نیز تحت تأثیر خود قرار دادند.

حضرت امام، اگر چه قبل از درگذشت مرحوم آیت الله بروجردی، شخصیتی سیاسی و نیز از اساتید مبرز حوزه علمیه بود و محافل گرم علمی داشت اما رحلت آیت الله بروجردی وضعیت جدیدی را به وجود آورد و موجب شد كه او بیش از گذشته و این بار از جایگاه مرجعیت بدرخشد.

حضرت امام قدس‏سره به جهت تقیّدات روحی و مشی عرفانی‏اش، همواره از مطرح شدن خود در حوزه، به عنوان مرجع، پرهیز داشت و دوری می‏گزید، اما عظمت و برجستگی علمی و فضیلت اخلاقی او به همراه تلاش عده‏ای از شاگردان و مریدانش موجب شد در مدتی كوتاه، در رأس امور دینی مردم مسلمان قرار گیرد. حضرت امام از پایگاه قویم مرجعیت بهره برد و راهبرد مبارزاتی خود را پی‏ریزی كرد.

راهبرد مبارزاتی امام

در دوران رژیم شاهنشاهی در ایران، مخالفان حكومت و مبارزان سه شیوه و راهبرد مبارزاتی را برگزیدند:

مجله حكومت اسلامی، شماره 31، ص 299