فصلنامه پیام، شماره88، ص95

نظریه معارض یعنی تئوری تبدیل انواع می‏پردازند. استاد این هشدار روش شناختی را یادآور می‏شود که بحث و تحقیق در این مسئله بر عهده علمای زیست‏شناسی است.

نمی‏خواهیم مستقلاً وارد بحث تکامل جانداران بشویم و مرتکب همان اشتباهی بشویم که دیگران شده... به هر حال بحث و تحقیق در این مسئله بر عهده علمای زیست‏شناسی است. {P . مجموعه آثار، ج ۱، ص ۳۴۵. P}

بنابراین رهیافتِ یک متکلمی همچون استاد مطهری روی آورد زیست‏شناسی نمی‏باشد؛ بلکه مسئله متکلم، تطبیق پذیری این نظریه با اصول فلسفی و کلامی خود می‏باشد. استاد در آغاز کتاب انسان و سرنوشت، تعلق مسئله به گستره خاص از علوم را با عنوان ردیف مسئله مورد توجه قرار می‏دهد و می‏نویسد:

مسائل علمی و فلسفی هر کدام ردیف خاصی دارند که از طریق موضوعات آن‏ها و یا از طریق هدف و نتیجه‏ای که از یاد گرفتن آن‏ها حاصل می‏شود تعیین می‏گردد. علت این که مسایل فلسفی در ردیف خاصی و مسایل ریاضی در ردیف دیگر و مسایل طبیعی در ردیف جداگانه قرار می‏گیرد وابستگی و ارتباط خاصی است که میان موضوعات هر دسته هم ردیف قرار دارد و یا لااقل به واسطه هدف نظری و یا عملی مشترکی است که یادگرفتن هر دسته از آن‏ها برای یادگیرنده تامین می‏کند. {P . مجموعه آثار، مرتضی مطهری، ج ۱۳، ص ۶۴، ۱۳۷۴. P}

بیان استاد در بردارنده نکات فراوانی است که به بعضی از آنها اشاره می‏شود. نکته اول در بیان استاد، ردیف، قریب به اصطلاح گونه در ترتیب و تعلق مسائل در روش‏شناسی است. در این صورت مراد این است که از طریق تعلق مسئله به دانش خاص می‏توان به گونه‏شناسی آن نایل آمد. نکته دیگر آن است که با چه ملاکی می‏توان گفت این مسئله خاص به کدام علم متعلق است؟ پاسخ ارسطویی به این سوال، موضوع علم است. استاد این پاسخ را بازسازی و تعمیم می‏دهد و با استفاده از روش مرحوم آخوند خراسانی در »کفایة« معتقد است غایت و هدف در تشخیص گونه‏شناسی مسئله پرتو می‏افکند. براین مبنا در مواجهه با مسایل باید پرسید هدف از حل مسئله چه می‏باشد؟ آیا اغراض کلامی دخالت دارد یا اغراض زیست شناختی و مانند آن. پرسش از هدف در واقع پرتوی برای فهم بهتر ساختار مسئله و ساختار مسئله نشانگر تعلق آن به علم خاص است. نکته سوم این که مسئله واحد می‏تواند حیثیات مختلف داشته باشد و بر مبنای هر یک از آن‏ها به دانش معینی تعلق یابد.