اندیشه، شماره 2، ص8

    و نظایر آن از روش‏های علم جامعه‏شناسی استفاده می‏كنند. در اینجا نیز پاسخ به سؤالات یاد شده دانشی را به وجود می‏آورد كه آن را جامعه‏شناسی دین می‏نامند. به همین قیاس بررسی آثار و لوازم باورهای دینی، با صرف نظر از صدق و كذب آنها، بر روی مقولات پیش گفته، دانش‏های میان رشته‏ای مختلفی را به وجود می‏آورد كه در تكون آنها چنانكه ملاحظه كردیم، بیش از یك رشته‏ی علمی دخیل است.

«الهیات و فلسفه‏ی دین» هم كه دو رشته‏ی مطرح و پرطرفدار در روزگار ماست و سر و كار آنها، برخلاف دانش‏های قبلی، با صدق و كذب مدعیات دینی است، از جمله دانش‏های معنون به دین پژوهی هستند كه در تكون آنها بیش از یك رشته‏ی علمی سهیمند و از این رو هر دو متعلق به قلمرو مطالعات میان رشته‏ای دین هستند. فلسفه‏ی دین و الهیات، از آن حیث كه هر دو افزون بر گزاره‏های دینی به پیش فرض‏های گزاره‏های دینی و همین طور لوازم منطقی(6)آنها نیز می‏پردازند، با هم اشتراك دارند؛ اما از این حیث كه فلسفه‏ی دین یكی از شاخه‏های فلسفه محسوب می‏شود و روش داوری در آن، روش عام فلسفه، یعنی روش عقلی - استدلالی است، و غایت آن نیز همانند شاخه‏های دیگر فلسفه، تحری حقیقت، یعنی سیر آزاد عقلانی جهت رسیدن به حقیقت است؛ و الهیات اولاً همواره به صورت مضاف استعمال می‏شود و مضاف الیه آن دین علی‏الاطلاق یا دین خاص و یا مذهبی از مذاهب است(7)؛ ثانیا غایت آن نه تحری حقیقت، بلكه دفاع از دین است؛ ثالثا كثیر الموضوع است و در قلمرو آن به تناسب آموزه‏های دینی و مفاهیم مأخوذ در آنها و همین طور به تناسب نوع شبهاتی كه متوجه دین است، از موضوعات مختلف سخن به میان می‏آید(8؛) رابعا كثیر الروش است و به همان دلیل كه در «ثالثا» آوردیم، الهی دان برای تبیین آموزه‏های دین خود و همین طور برای دفع شبهات از روش‏های متعدد و در واقع از همه‏ی روش‏ها مدد می‏جوید(9)؛ با هم اختلاف دارند. افزون بر قلمرو مشترك الهیات و فلسفه‏ی دین، كه موجب پدید آمدن مسائل مشترك فراوانی