اندیشه، شماره 2، ص 96

گفته‏اند. (قرشی، 1352 ، 28)

در حقیقت انسان با بهره‏گیری از عقل و دانش است که می‏تواند طبیعت و محیط اطراف خود را در جهت تعالی و کمال خویش به استخدام درآورد. بدین جهت است که در نگاه دین، عقل راهنما و کلید حل مشکلات انسان به شمار می‏آید (ر. ک. به: صدوق، 1408 ق، ج 1 ، 103 و کلینی، بی‏تا، 29 ، ج 1 )؛ همچنان که ایمان با جهت دهی به علم و پیش‏گیری از به انحصار در آمدن عقل در عقلانیت ابزاری (آن چیزی که در مدرنیته اتفاق افتاد و بشر را مقهور ماده نمود) آن دو را از هوس‏های ضد انسانی آن رها ساخته و در خدمت اهداف عالیه‏ی بشر قرار می‏دهد. از نگاه شهید مطهری براساس این سه اصل است که بشر در مسیر تکاملی خود در حرکت است و همراه با او جامعه نیز در این سیر تکاملی قرار می‏گیرد. در راستای چنین نگرشی به فرد و جامعه است که وی آینده را از آن انسان‏ها و جوامعی می‏داند که علم و عقل و ایمان و عقیده همگام و همراه هم‏اند؛ از این رو انسان آینده، به تعبیر ایشان، «انسان عقیده و ایمان و مسلک است نه انسان شکم و دامن.» (مطهری، 1371 ، 17) بنابراین، سرنوشت نهایی انسان سیر تکاملی اصیل فرهنگی او و واقعیت اصیل انسانی او است، نه سیر تکاملی ابزار تولید. این واقعیت اصیل انسانیت انسان است که به حرکت خود ادامه می‏دهد و ابزار تولید را همراه سایر شؤون دیگر زندگی متکامل می‏کند. بر مبنای چنین بینش و نگرشی به تکامل فردی و اجتماعی است که می‏گوید:

انسان در گذشته با اینکه از مواهب طبیعت و مواهب وجود خود کمتر بهره‏مند بوده، بیشتر اسیر و برده‏ی طبیعت و هم اسیر و برده‏ی حیوانیت خود بوده، اما انسان آینده در عین این که از طبیعت و از مواهب وجود خود بیشتر بهره‏برداری خواهد کرد، از اسارت طبیعت و از اسارت قوای حیوانی خود بالنسبه آزادتر و بر حاکمیت خود بر خود و بر طبیعت خواهد افزود. (همان، 18)

بنابراین، راهبردهای عملی که دین در جهت دست‏یابی به توسعه‏ی مطلوب