مجله رواق اندیشه » آبان 1381 - شماره 11 / ص:32

دین را مشتمل بر دنیا و آخرت می‏داند، ولی آخرت را، غایت دنیا معرفی می‏کند. شاگرد وی، علامه قطب‏الدین شیرازی نیز، همین طریقت استادش را سیر می‏کند.(1)

6- صدر المتألهین شیرازی: رئیس حکمت متعالیه در آثار فلسفی خود، به رویکردهای مختلف حکما، از جمله ابن سینا در «الهیات شفا»، و فارابی در «آراء اهل المدینة الفاضله»، اشاره می‏کند، و هم به کارکردهای دین در «الشواهد الربوبیه» اشاره می‏کند، و منافع عبادات، اعمال حلال، حرام، مکروه، مباح، مستحب، اسرار نماز و غیره را بیان می‏کند؛ و هم با تمسک به اجتماعی بودن انسان، به نظام اجتماعی دین، تصریح می‏نماید.(2)

7- متکلمان شیعی: عمدتا رویکرد جامع‏نگرانه داشته، و قلمرو دین را در تمام اموری که به سعادت دنیا و آخرت انسان مربوط می‏باشد، بیان نموده‏اند. روش قلمروشناسی آنها نیز عقلی، نقلی و کارکردی می‏باشد. آنها در مسائلی چون فلسفه تکلیف، ضرورت بعثت انبیا، مسأله امامت، حسن و قبح عقلی، و مانند اینها، به تبیین قلمرو دین ـ به طور غیرمستقیم ـ پرداخته‏اند:

شیخ مفید با استفاده از قاعده وجوب لطف الهی می‏گوید: «تمام آنچه در قرب طاعت، و بعد از معصیت، ضرورت دارد، باید بیان گردد». بر این اساس وجود امام معصوم و عالم به جمیع علوم دین، ضرورت دارد، زیرا ائمه، جانشینان پیامبر، در تنفیذ احکام، اقامه حدود، حفظ شرایع و تأدیب مردم هستند.(3) شیخ مفید، علاوه بر تبیین قلمرو دین در عرصه امور مذکور، به نیازمندی عقل، نسبت به شرع هشدار می‏دهد و می‏گوید: عقل در علم و نتایج علمی به سمع و شریعت محتاج است.(4)

سید مرتضی نیز علاوه بر اینکه، به فواید بعثت پیامبران، و ضرورت آنها در ایجاد نظام اجتماعی اشاره می‏کند، برای مقام امامت، ریاست مطلق قائل می‏شود و وظایف اداره امور دنیا را به آن مقام دینی نسبت می‏دهد.(5) شیخ طوسی نیز، همین شیوه را با تفصیل بیشتری دنبال می‏کند.(6)

شیخ سدید الدین محمود حمصی رازی، قلمرو دین را در امور ذیل بیان می‏کند:

______________________________

1 - درة التاج، ص 734؛ مجموعه آثار شیخ اشراق، ج 2، صص 271-270.

2 - الشواهد الربوبیة، صص 345-337؛ مبدأ و معاد، صص 564-560.

3 - مصنفات الشیخ المفید، النکت الاعتقادیه، ج 10، صص 39-35.

4 - همان، ج 4، اوایل المقالات، ص 44.

5 - الذخیرة فی علم الکلام، ص 323.

6 - تمهید الاصول، صص 685-684.