نامه فلسفی / چ1 /  ش1 / 1384 / ص: 95

دلائل تجرد روح

واثقی راد، محمد حسین؛

چکیده

بحث از این که روح آدمی چیست و رابطه آن با جسم کدام است، از مباحث فلسفی و رایج هر دوره بوده است. در عصر افلاطون و ارسطو دلایلی بر تجرد روح اقامه شد. تا این که بوعلی دلایل متعددی برای اثبات تجرد روح آورد و مورد نقد قرار گرفت. فخر رازی دلایل او را که گویا پراکنده بود و ایرادهای آنها را جمع آوری نمود. پس از او ملاصدرا دلایل بوعلی و فخر رازی را با بیان دیگر و توضیحات بیشتر آورد. ملاهادی سبزواری نیز همان دلایل را آورد، تا این که آیه الله حسن زاده آملی تمام دلایل تجرد روح را جمع آوری و در کتابی مستقل ارائه نمود. اما تمام آن دلیل ها با اشکال و ایراد روبه رو بودند. شهید مطهری از زاویه دیگر بر تجرد روح نگریست و امروز باید برای مطالعه تجرد روح دلایل و بسترهای دیگری را جستجو کرد.

واژگان کلیدی: تجرد روح، دلایل فلسفی، رابطه روح و جسم، اصالت روح.

مقدمه

رابطه روح و جسم و این که روح، مجرد است یا مادی از دیرباز مورد بحث و گفت و گو بود اندیشه ادیان الهی بر این پایه استوار بود که حقیقت آدمی همان روح اوست و روح نیز یک امر معنوی است که عمر او با از بین رفتن جسم پایان نمی یابد و در عالم دیگر به حیات خود ادامه می دهد. از این موضوع تحت عنوان تجرد روح بحث شده است. سابقه فلسفی این بحث به افلاطون یا شاید پیش از او برمی گردد. از آن زمان براثبات تجرد روح استدلال شده است و در هر زمان از مباحث روز بوده است. در میان فلاسفه اسلامی بوعلی بر تجرد روح دلیل های چندی آورد. دلایل او را فخر رازی و سپس ملاصدرا تکمیل کردند و به نوبه خود دلایلی بر دلیل هایی که او آورده بود افزودند. پس از ملاصدرا اندیشه های او مورد توجه فلاسفه شیعه قرار گرفت و بر دلایلی او تکیه شد. وی یازده دلیل بر اثبات تجرد روح آورد که اکثر آنها را پیش از او فخر رازی و بوعلی آورده بودند.

دلایل بوعلی در زمان خودش مورد اشکال و ایرادهای بسیار واقع شد و پاسخ هائی نیز به آنها داده شد.

در این مقاله به بیان دلایلی پرداخته شده که فلاسفه گذشته آ ورده بودند و سپس دیدگاه شهید