رواق اندیشه 28 / صفحه:9
«بابى انت و امى، [یا رسولا . . ]. لقد انقطع بموتک ما لم ینقطع بموت غیرک من النبوة و الانباء و اخبار السماء خصصتحتى صرت مسلیا عمن سواک و عممتحتى صار الناس فیک سواد .» (1)
یعنى: پدر و مادرم فداى تو اى رسول خدا با مرگ تو رشتهاى پاره شد که در مرگ دیگران این گونه قطع نشد، با مرگ تو رشته پیامبرى و فرود آمدن پیام و اخبار آسمانى گسست .
دیدگاه اقبال لاهورى در باب خاتمیت
در ابتداى بحث اشاره شد نخستین کسى که در باب تبیین و تفسیر خاتمیت در عصر جدید سخن گفت، اقبال لاهورى است و استاد مطهرى هم در برخى از آثار خود نظر وى را سختبه باد انتقاد گرفت و سروش هم نقدهایى بر نظریه شهید مطهرى و توجیهى براى نظریه اقبال لاهورى دارد .
مطالب اقبال لاهورى پیرامون خاتمیت در سه محور قابل جمع بندى است:
1 - اقبال لاهورى سخن خود را در باب خاتمیت از سرشت وحى آغاز مىکند; وى در سخنان خود از سرشت وحى، نوعى از دیدگاه تجربه دینى و از سنخ غریزه را در نظر گرفته است; اقبال لاهورى این مساله را در چارچوب اندیشه برگسونى و تجربهگرایى دینى طرح مىکند; از این حیث که متاثر از فلسفه حیات برگسون (Bergson) است، وحى را از نوع غریزه مىداند و از حیث دیگر، از سنت تجربه دینى که در آثار شلایرماخر و ویلیام جیمز شکل گرفته، رنگ پذیرفته و وحى را نوعى تجربه معرفى مىکند .
«پیامبر را مىتوان همچون نوعى از «خودآگاهى باطنى» تعریف کرد که در آن «تجربه اتحادى» تمایل به آن دارد که از حدود خود لبریز شود و در پى یافتن فرصتهایى است که نیروهاى زندگى اجتماعى را از نو توجیه کند یا شکل تازهاى به آنها بدهد; در شخصیت وى، مرکز محدود زندگى در عمق نامحدود خود فرو مىرود، تنها به این قصد که بار دیگر با نیروى تازه ظاهر شود و کهنه را براندازد و خط سیرهاى جدید زندگى را آشنا سازد .» (2)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1) امام على علیه السلام، نهجالبلاغه، ترجمه محمد دشتى، انتشارات پارسایان، قم، 1379، خطبه 235، ص 472 .
2) محمد اقبال لاهورى، احیاى فکر دینى در اسلام، ص 44 .
اثر فوق در واقع حاصل هفتسخنرانى است که در سال 1928 به درخواست انجمن اسلامى موراس در شهرهاى موراسى، حیدرآباد، و علیگره ایراد شد و براى اولین بار در سال 1930 در لاهور و به زبان انگلیسى با عنوان: The reconstruction of religious Thought in islam به چاپ رسید .
این کتاب بار دیگر توسط محمدبقائى (ماکان) با عنوان بازسازى اندیشه در سال 1368 ترجمه و به چاپ رسید .