پيام جاويدان، سال اول، شماره‌ي دوم، ص87
کاری عبث و غیر ممکن میشمرند ویا در انحصار گروهی اندک قرار میدهند که قرآن از آنان با عنوان راسخان در علم یاد کرده است.گویی کلید فهم این راز به عمد،در اختیار عموم قرار داده نشده است و از خواص پیمان گرفته شده که مهر بر لب زنند و سخن به فاش نگویند.
فرضیّه راز آلود بودن حروف مقطّعه قرآن،مورد توجه زبانشناسان نیز واقع شده است.به ویژه آنان که به تحلیل زبان دین پرداخته،آن را یکسره یا در بخش قابل توجهی از گزارههایش نمادین و سمبلیک فرض مینمایند.اینان رمزی بودن حروف مقطّعه رابه عنوان قرینه وشاهدی استوار در اثبات مدّعای خویش تلقی مینمایند و بدان پای میفشرند.12
معنادار بودن حروف مقطعه
گروه کثیری از قرآن پژوهان از دیرباز در پی کشف معانی حروف مقطّعه رفته و از سر تذوّق نظراتی در این باب ارائه کردهاند.بعضی از منابع در مجموع به بیست نظریه درباره مفاد این حروف اشاره کردهاند.13
در این بخش به تاسّی از سیوطی در کتاب «الاتقان»و طبرسی در «مجمع البیان»یازده نظریه مشهور درباره حروف مقطّعه اجمالا شرح داده میشود.14
1-حروف مقطّعه بر اسماء الهی دلالت میکنند.مثلا (الم)یعنی(اناللّه اعلم)و یا(کهیعص)یعنی(کاف)ملک، (ها)هادی،(یا)حکیم،(عین)علیم و(ص)صادق است.15
2-حروف مقطّعه در صورتی که به طور صحیح با همدیگر ترکیب شوند،اسم اعظم خداوند به دست میآید. لکن کسی نحوه تألیف آنها را نمیداند.هر کس بر اسم اعظم خداوند دست یابد بیدرنگ دعایش استجابت گردد.16
3-حروف مقطّعه اسامی قرآن است.همان طور که از قرآن با نامهایی مانند فرقان،ذکر،مصحف و غیره یاد میشود،به این حروف نیز نامبردار است.17
4-حروف مقطّعه اسامی سورههاست.مثلا سوره بقره، به نام(الم)نیز خوانده میشود.18
5-حروف مقطّعه سوگندهایی است که خداوند به آنها قسم خورده است.19
6-حروف مقطّعه در آغاز بعضی سورهها نشانگر ارتباط مخصوصی بین این حروف و مضمون سوره است.20
7-حروف مقطّعه به حساب(ابجد)اشاره به مدت دوام عمر امت یا دلالت بر نعمت یا عذاب میکند.21
8-حروف مقطّعه برای تنبیه و آگاه کردن پیامبر(ص)یا مردم در آغاز این سورهها قرار گرفته است.22
9-حروف مقطّعه به اعجاز قرآن اشاره میکند.خدای متعال با قرار دادن این حروف در آغاز سورههایی از قرآن اعلام نمود که کتابش از جنس همین حروف تألیف شده است.بنابراین اگر کسی میتواند،به مانند آن عرضه کند.23
10-حروف مقطّعه برای ایجاد سکوت و آرامش در آغاز این سورهها قرار گرفت.زیرا مشرکان با سرو صدا مانع قرائت پیامبر(ص)میشدند.24
11-حروف مقطّعه بر فزونی آن حروف در سوره دلالت میکنند.مثلا حروف(الم)در سوره بقره به تعداد بیشتری در این سوره به کار رفته است.25
حروف مقطعه از نگاه استاد مطهری
استاد مطهری نقش بسیار مهمّی برای حروف الفبا در ایجاد تمدن و فرهنگ در جوامع انسانی قائل است.به عقیده ایشان اگر آدمیان هم به مانند سایر حیوانات،نمیتوانستند اصوات خویش را به حروف تبدیل نمایند و با ترکیب آنها کلمات را پدید آوردند هرگز مسیر پیشرفت و ترقی هموار نمیگشت و هیچ گونه علم و صنعتی حاصل نمیشد و حتی خط و نوشتن که خدای هستی بخش در آغاز نزول قرآن به آن سوگند یاد کرده است،بعد از مرحله تکلّم پدید آمده است. به گفته استاد مطهری کتابی به جز قرآن سراغ نداریم که فصلهایی از آن با حروف مقطّعه شروع شده باشد،و این ویژگی مخصوص این مصحف آسمانی است.سپس ایشان سخن از عدم قطعیّت نظریهای در باب مفاد و معنای این حروف به میان میآورد و میگوید:«منظور از این حروف چیست؟این سؤال از همان صدر اسلام برانگیخته شده است و نظرات زیادی در اینباره اظهار گردیده و میتوان گفت نظر قاطعی هنوز پیدا نشده است.»26
استاد مطهری در آثار خود به هفت نظریه از نظریّات دیگران اشاره کرده،راجع به آنها توضیحاتی ارائه داده و در پایان دیدگاه خویش را در حدّ یک احتمال مطرح نموده است.برای آشنایی با نحوه برخورد استاد با آراء دیگران،به توضیحاتی که در ذیل هر یک از آنها ارائه کرده است مراجعه شده،در نهایت احتمال مورد نظر ایشان بیان گردیده است.