پيام جاويدان، سال اول، شماره‌ي دوم، ص86

می‏پذیرد و کدامین فرد بی‏محابا و از سرتقصیر در پی تأویل می ورد!

طبری(ت 310هـ)به نقل از گروهی صحابیان‏ آورده است که حروف مقطّعه از اسرار مکتومی‏ است که نباید تفسیر شود.2

به باور شیخ طوسی(ت 460هـ)آنچه در اخبار معصومین(ع)آمده است،حاکی از آن است که حروف‏ مقطّعه از جمله متشابهات قرآن است.3

قرطبی(ت 671هـ)گروهی دیگر از صحابه را یاد می‏کند که‏ می‏گویند:خداوند علم به مضمون این حروف را ویژه‏ خویش قرار داده است.4

جلال‏الدین سیوطی(ت 911هـ)با اعتقاد به متشابه بودن اوائل‏ سور می‏نویسد،«نظری که من اختیار کردم این است که‏ حروف مقطّعه از اسراری است که جز خداوند بدان آگاه‏ نیست.همان طور که ابن منذر و دیگران از شعبی روایت‏ کرده‏اند که وقتی از وی راجع به فواتح سور سؤال شد،گفت: هر کتابی سرّی دارد و سرّ این قرآن فواتح سور است».5

در میان معاصران شیخ شلتوت بر این باور است که در قرآن،موضوعی به جز فواتح سور نیست که خداوند شناخت آن را به خود اختصاص داده باشد.6

همچنین علامه طباطبایی اظهار می‏دارد که حروف‏ مقطّعه اگر چه جزو متشابهات قرآن نیستند ولی ممکن‏ است حدس زد که مابین این حروف و مضامین سوره‏هایی‏ که با اینها آغاز می‏شوند،ارتباط خاصی موجود است و به‏ همین سبب این حروف رموزی‏اند بین خدا و پیامبرش(ص)که بر ما پوشیده است و فهم عادی ما بدان‏ راهی ندارد جز اینکه احساس می‏کنیم ارتباط ویژه‏ای بین‏ آنها و مضمون سوره‏های آنها وجود دارد.

رمزی بودن حروف مقطعه در نگاه عارفان و صوفیان

حروف مقطعه قرآن و فرض رمزی بودن آنها نظر برخی‏ از عارفان و صوفیان را به خود جلب نموده است.اینان که‏ همواره سخن در لفّافه گویند و کلام خویش به محسّنات‏ ادبی آمیخته سازند،به تفسیر ذوقی این حروف پرداخته‏اند و جملگی به رمزی بودن آنها حکم کرده‏اند.

عین القضاة همدانی در این مورد می‏گوید:«در اینکه اول‏ بیست و نه سورت حروف است و کم نیست و بیش نیست‏ هم اسرار است و در اینکه جمله حروف مقطّع هفتاد و اند حروف است هم اسرار بسیار است و در معانی این حروف‏ خوض کردن اگر خواهم مگر بتوانم ولیکن نتوانم لمعان‏ جمّه».8

نیز در مقامی دیگر آورده است:«ای عزیز!او خواست که‏ محبان او از اسرار ملک و ملکوت خود خبر دهد در کسوت‏ حروف تا نامحرمان بر آن مطلع نشوند.گوید:الم،المر، کهیعص،یس،ق،ص،حم،عسق،ن،طه،المص،طسم، طس.دریغا!مگر این خبر از مصطفی(ص)نشنیده‏ای که‏ گفت:انّ لکلّ شی‏ء قلبا و قلب القرآن یس،این جمله نشان سرّ خداست با احمد که کسی جز ایشان بر آن واقف نشود.»9

رشیدالدین میبدی در کشف الاسرار با اشاره به اینکه این‏ حروف رمزی بین عاشق و معشوق است،می‏نویسد: «التخاطب بالحروف المفرده سنّةالاحباب فی سنن‏ المحابّفهو سرّ الحبیب بحیث لا یطلّع علیه الرقیب...در صحیفه دوستی نقش خطی است که جز عاشقان ترجمه آن‏ نخوانند.در خلوت خانه دوستی میان دوستان رازی است‏ که جز عارفان حاقّ آن ندانند،در نگارخانه دوستی رنگی‏ است از بی‏رنگی که جز والهان از بی‏چشمی نبینند».10

امام خمینی بر این عقیده است که حروف مقطّعه‏ علی‏رغم تفاسیر گوناگونی که از آن به عمل آمده است،از قبیل رمز بین محبّ و محبوب است و کسی را از علم ان‏ بهره‏ای نیست و هر آنچه بعضی از مفسران به حدس و گمان‏ خویش بیان کرده‏اند،مبنای صحیحی ندارد و هیچ بعید نیست که فهم آن از حوصله بشر خارج و مخصوص به‏ خواص از اولیای خداوند باشد.به باور ایشان رمزی بودن‏ حروف مقطّعه از حکمت الهی سرچشمه می‏گیرد و اسرار آن بر انسانها پوشیده است و حتّی به حسب بعضی روایات، جبرئیل که خود رسول وحی است،معنای آنها را نمی‏دانسته است.ایشان در این زمینه می‏گوید:«در این‏ چمخاطبه بین حبیب و محبوب و مناجات بین عاشق و معشوق اسراری است که جز او و حبیب‏اش کسی را بر آن‏ راه نیست و امکان راه یافتن نیز نمی‏باشد.شاید حروف‏ مقطّعه قرآن در بعضی از سور مثل الم،ص،یس از این قبیل‏ باشد و بسیاری از ایات کریمه که اهل ظاهر و فلسفه و عرفان و تصوّف،هر یک برای خود تفسیر یا تأویلی کنند نیز از همان قبیل است گرچه هر طایفه به قدر ظرفیٌّت خود حظّی دارد یا خیالی».11

بدین ترتیب کسانی که حروف مقطّعه را به ظاهر معنادار نمی‏دانند و وجود آنها را در قرآن به مثابه رمز بین خدا و رسول تلقی می‏کنند،یا به کلیّ رمزگشایی از این حروف را