كتاب ماه فلسفه، شماره‌ي 12،شهريور1387، ص91

تا می‏توانی وقت را بکشی‏>>،و غیره.

بر این مبنا،<<ادعای طباطبایی‏>>را چگونه بفهمیم؟ممکن است این ادعا را در قالب گزاره‏ای با سور کلی،به نحو زیر قرائت کرد:

قرائت اول از<<ادعای طباطبایی‏>>:هیچ حکم یا گزاره اعتباری را نمی‏توان از حکم یا گزاره‏ای حقیقی‏ نتیجه گرفت.

درباره این قرائت چه می‏توان گفت؟به نظرم کاملا آشکار است که این ادعا کاذب است.زیرا دست‏کم، گزاره‏های ارزشی و تجویزی نااخلاقی را علی الاصول می‏توان از گزاره‏های توصیفی نتیجه گرفت.برای‏ مثال،فرض کنید که من می‏خواهم برای هرس کردن شاخه‏های درخت نارونی که در حیاط خانه‏ام دارم، ارّه‏ای بخرم.لذا از فروشنده می‏پرسم:<<آیا این ارّه برای بریدن شاخه‏های درخت نارون خوب است؟>> فروشنده بی‏درنگ شاخه نارونی را پیش روی من به راحتی می‏برد،و پاسخ خود را در قالب یک گزاره‏ توصیفی بیان می‏کنند:<<این ارّه کاملا تیز و محکم است،و شاخه نارون را به آسانی می‏برد.>>در این‏جا من کاملا مجازم که برمبنای آن گزاره توصیفی نتیجه بگیریم که پس‏<<این ارّه برای مقصود موردنظر من‏ خوب است.>>صدق این گزاره ارزشی نااخلاقی از صدق آن گزاره حقیقی یا توصیفی نتیجه می‏شود.2

بنابراین،به نظر می‏رسد که باید گزاره‏های ارزشی و تجویزی نااخلاقی را از دایره شمول‏<<ادعای‏ طباطبایی‏>>بیرون بنهیم.به بیان دیگر،<<ادعای طباطبایی‏>>عمدتا ناظر به رابطه میان احکام یا گزاره‏های‏ توصیفی از یک‏سو و احکا یا گزاره‏های ارزشی و تجویزی اخلاقی از سوی دیگر است.

بنابراین،می‏توان ادعای او را در قالب گزاره زیر صورت‏بندی مجدد کرد(بگذارید این صورت جدید را قرائت دوم از<<ادعای طباطبایی‏>>بنامیم):

قرائت دوم از<<ادعای طباطبایی‏>>:احکام ارزشی و تجویزی اخلاقی را نمی‏توان از احکام یا گزاره‏های‏ حقیقی یا توصیفی نتیجه گرفت.

به بیان دیگر،میان این دو دسته از احکام ورطه‏ای پرناشدنی وجود دارد.اما این‏<<ورطه‏>>چگونه‏ ورطه‏ای است؟وقتی گفته می‏شود که احکام اخلاقی را نمی‏توان از احکام توصیفی یا حقیقی نتیجه‏ گرفت،از چه نوع امتناعی سخن می‏ورد؟ظاهرا آشکار است که در این‏جا امتناع از نوع‏<<منطقی‏>>است؛ یعنی‏<<ادعای طباطبایی‏>>استنتاج منطقی گزاره‏های اخلاقی از گزاره‏های تصویفی یا حقیقی را ممتنع‏ می‏داند.

بنابراین،خوب است که این ملاحظه را نیز در صورت‏بندی‏<<ادعای طباطبایی‏>>منظور کنیم،و حاصل‏ را قرائت سوم بنامیم:

قرائت سوم‏<<ادعای طباطبایی‏>>:احکام ارزشی و تجویزی اخلاقی را منطقا نمی‏توان از احکام یا گزاره‏های توصیفی یا حقیقی نتیجه گرفت.

درباره این قرائت چه می‏توان گفت؟به نظرم آشکار است که‏<<ادعای طباطبایی‏>>در این قرائت تازه‏ هم کاذب است.دلیل آن بسیار ساده است؛به آسانی می‏توان گزاره‏های ارزشی یا تجویزی اخلاقی را منطقا از گزاره‏ه‏های توصیفی یا حقیقی نتیجه گرفت.برای مثال،به نمونه زیر توجه کنید:

فرض کنید که A یک حکم توصیفی با حقیقی است(مثلا<<علی کتابی را به مریم داد>>)،و B یک‏ حکم اخلاقی است(مثلا<<علی باید کتابی را به مریم بدهد>>).اکنون به ترکیب فصلی مانعة الخلو (AvB) توجه کنید3(یعنی به گزاره ترکیبی‏<<یا علی کتابی را به مریم داد یا علی باید کتابی را به مریم بدهد>>):

اگر (AvB) گزاره‏ای اخلاقی باشد،به آسانی می‏توانیم آن را از یکی از سازه‏های فاصل‏4آن،با استفاده از قاعده منطقی‏<<معرفی یاء>>،5منطقا به دست آوریم،به بیان دیگر،گزاره حقیقی یا توصیفی A منطقا مستلزم‏ گزاره اخلاقی (AvB) خواهد بود،و این به معنای نقض قرائت سوم از<<ادعای طباطبایی‏>>است.6

اکنون فرض کنیم که ترکیب فصلی (AvB) گزاره‏ای اخلاقی نیست.اگر بپذیریم که مجموعه‏