فصلنامه رواق اندیشه، شماره 40/ ص: 34

بی تردید این لغت، دایره مفهومی گسترده ای دارد که از حیات گیاهی مبتنی بر عوامل فیزیولوژیکی تا حیات الهی را که یکی از صفات خداوند است، شامل می شود. هم از این رو استاد معتقدند:

«بسیاری از مسائل مربوط به حیات و زندگی هنوز برای بشر مجهول است. ما این مقدار می توانیم بفهمیم که حیات و زندگی یک نوری است که از افق عالیتر و بالاتری بر ماده تاریک ظلمانی می تابد»(1)

می توان شاخصهایی را جستجو کرد که مفهوم حیات در همه مصداقهایش، آن شاخصها را دارا باشد. علامه طباطبایی حیات را عبارت از منشایی می دانند که قدرت حرکت و اعمال ویژه ای را در موجود پدید می آورد و در انسان، حیوانات و گیاهان، به فراخور حالشان وجود دارد.(2) اما حیات در انسان از سطوح مختلفی تشکیل می شود. زمانی، حیات انسان چیزی بیش از حیات حیوانی نیست، و گاهی دیگر استعدادهای انسانی، خود را آشکار نموده و رو به شکوفایی می رود و این حیات انسانی است. استعدادهای انسان در بعد بینش و گرایش، او را از سطح حیوانی به مقام حیات الهی می کشد و گام به گام او را در راه اوج گرفتن به پیش می برد.

«حیات، نحوه خاص از هستی است که مبدأ ظهور علم و قدرت شده و عامل هماهنگ کننده «اندیشه علمی» و «انگیزه عملی» است و به طوری که اندیشه علمی بر انگیزه عملی اشراف و نظارت داشته و انگیزه عملی تحت هدایت اندیشه علمی به صورت کوشش عینی ظهور می یابد.

«هر اندازه حیات قویتر باشد، موجب شکوه اندیشه علمی و قدرت انگیزه علمی خواهد بود و هر اندازه اندیشه و انگیزه نیرومندتر باشد، کاشف کمال حیات و شدت آن است.»(3)

برترین مرتبه حیات انسان با تفکر توحیدی تحقق می یابد؛ تفکری که اندیشه و انگیزه انسان را در توحید خالص می کند؛ «هنگامی که انسان، معارف توحیدی را فرا گیرد و از اندیشه ای استوار در آن برخوردار شد، حقیقت حیات در جانش نقش می بندد و آن حیات بی پایانی است که برای بعضی سعادت همیشگی و برای برخی دیگر، شقاوت پیوسته به دنبال دارد»(4) استاد در کتاب «ولاءها و ولایتها»، حیات معنوی را که زاده تفکر معنوی است، چنین معرفی می کنند «انسان در باطن حیات ظاهری حیوانی خود یک حیات معنوی دارد. حیات معنوی انسان که استعدادش در همه افراد هست،

_______________________________

1 مرتضی مطهری، پیشین، ج 3، صص 109108.

2 علامه سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات بیروت، 1417 ق.، ج 10، صص4948.

3 عبدالله جوادی آملی، حیات عارفانه، امام علی7، نشر اسراء، چاپ اول، 1380، ص 15.

4 علامه سید محمدحسین طباطبایی، پیشین، ج 6، ص 169.