فصلنامه رواق اندیشه، شماره 40/ ص:33

کارکرد تفکر دینی

تفکر دینی، جان و جامعه انسانی را زنده می کند و به عالیترین نوع حیات می رساند.

امام حسن مجتبی7 فرموده اند: «التفکر حیاة قلب البصیر(1)؛ اندیشه، زندگی جان بیناست.» امام علی7 فرمودند: «لا حیاة الا بالدین(2)؛ زندگی نیست مگر با دین.» و نیز فرمودند:«التوحیدحیاةُ النفس»(3)

تفکر همان است که خدا و رسول9 او مردم را به آن فرا می خوانند تا آنها را زنده کنند. چنان که در قرآن، هدف خداوند و پیامبر9، زنده کردن مردم معرفی شده است: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ، ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا و رسول را اجابت کنید وقتی شما را فرا می خوانند تا زنده کنند.»

هم از این رو در دین اسلام بر تفکر بسیار تأکید شده است؛ تا آنجا که امام رضا7 می فرمایند: «لَیْسَ الْعِبادَه کَثْرةُ الصلوةِ و الصومِ، انّما العبادَةُ التَّفَکُّرُ فِی أمْرِاللّه؛(4) عبادت، در زیادی نماز و روزه نیست؛ بلکه در اندیشه برای معرفت خداوند است.» نیز روایات بسیاری که لحظه ای تفکر را از عبادت سالیان برتر معرفی می کند.

قرآن مجید، هدف از خلقت انسان را عبادت و بندگی می داند.(5) ولی عبادت، هدف متوسط آفرینش انسان است و هدف نهایی، رسیدن به معرفت و یقین است که با تفکر و دریافت انوار هدایت الهی حاصل می شود و قرآن مجید در این باره فرموده است «وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتّی یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ(6)؛ عبادت و بندگی پروردگارت را به جای آور تا به اوج معرفت و یقین برسی.»

بنابراین، خداوند انسان را آفرید؛ به گونه ای که از درجات پایین حیات، یعنی زندگی مادی و دنیایی به بالاترین و نابترین مراتب زندگی یعنی حیات معنوی و الهی برسد و در مقام قرب خداوند، حیات ابدی پیدا کند و سیر این مراحل تنها با تفکر ممکن است؛ چون تفکر، انسان را زنده می کند و به حضرت حی قیوم ابدی می پیوندد.

مفهوم شناسی احیا

واژه «احیا» از ماده «حی» و بر وزن «افعال» است و معنای زنده کردن می دهد. یعنی چیزی که زنده است، چیز دیگری را که مرده است، زندگی می بخشد. اما زنده بودن و زندگی به چه معناست؟

_______________________

1 محمدی ری شهری، میزان الحکمه، انتشارات دارالحدیث، چاپ دوم، ج 10، ص 4706، باب تفکر، حدیث 16191.

2 همان، ج 3، حدیث 4509.

3 همان، حدیث 4510.

4 همان، حدیث 16212.

5 وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الإِْنْسَ إِلاّ لِیَعْبُدُونِ؛ جن و انس را نیافریدم مگر برای عبادت و بندگی (زاریات / 56).

6 حجرات / 99.