نامه مفید / شماره دوازدهم/ زمستان 1376 / ص: 52
عرضه نمودم. امید آنکه مقبول درگاه احدیت افتد و مشمول دعاى خیر روح پرفتوح استاد شهید نیز واقع شود. ان شاءالله
استاد شهید یکى از تحولات جدید در علم را در اروپا توجه به مسایل تاریخى علوم مىداند و آن را موضوعى مفید به حساب مىآورد. و مىنویسد:
«در تحولات جدید اروپایى یکى از موضوعات مفیدى که نظر دانشمندان را جلب کرد. مطالعه تاریخ حیات علوم و فنون بود. (1) »
و این در حالى است که راجع به مشرق مىنویسند: «در مشرق زمین این جهتبه کلى مهجور و متروک و مورد غفلت اهل نظر بود. (2) »
البته این بىتوجهى به تاریخ مسایل محدود به فلسفه نبوده بلکه در سایر علوم نیز جریان داشت «علماى مشرق زمین که در فنى وارد مىشدند. فقط به جنبههاى نظرى مسایل مىپرداختند و نظر به جنبههاى تاریخى آنها نداشتند....» (3)
این بىتوجهى نقائص و اشکالاتى داشت. از جمله اینکه «موجب شده است که متخصصین فنون نیز از این قسمتها بىخبر بمانند و احیانا اشتباهات عظیمى به آنها دستبدهد. مثلا اگر کسى به کتب فلسفه از قبیل شرح منظومه حکیم سبزوارى و غیره مراجعه کند و مسایل موجود را مورد نظر قرار دهد. چنین مىپندارد که از دو هزار و چهارصد سال پیش که مکتب مشاء و مکتب اشراق تاسیس شده. مساله اصالت وجود و اصالت ماهیت مطرح بوده و مشائین اصالت وجودى و اشراقیین اصالت ماهوى بودهاند. همچنین از زمانها مساله وحدت و کثرت وجود به همین صورتى که امروزه مورد مطالعه است، یعنى با توجه به اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، مطرح بوده و حکماى مشاء قایل به کثرت وجود بودهاند. و حکماى ایران باستان قایل به تشکیک وجود بودهاند. حال آنکه وقتى انسان به کتب فلسفه از چهارقرن پیش به آن طرف مراجعه مىکند اسمى از اصالت ماهیت نمىیابد. اگر احیانا در بعضى کتب که از دوره ابن سینا به بعد تالیف یافته، بحثى از اعتباریت وجود و اینکه وجود از معقولات ثانیه است. به بیان آمده و دلایلى آورده شده، نه به آن معنى و مفهوم است که اخیرا در مبحث اصالت وجود و اصالت ماهیت قصد مىشود. چنانکه عن قریب توضیح خواهیم داد..... (4) »
مشکل دیگرى که از این بىتوجهى نشات مىگیرد اینکه موجب انحراف افکار شده است
___________________________
1- اصول فلسفه و روش رئالیسم (صدرا)، ج 3، مقاله 7 ص 72. مجموعه آثار، ج 6، ص 522.
2- همان.
3- همان.
4- همان. همچنین ر.ک: مجموعه آثار، ج 13، ص 224-225 (مقالات فلسفى).