نامه مفید / شماره دوازدهم/ زمستان 1376 / ص: 54

معمولى تجاوز نمى‏کرده است. لذا هر جا بخواهد مسایل را از جنبه تاریخى بیان کند حرفهایش چندان ارزشى ندارد. (1) »

چنانکه گفته شد، دایره این بى‏توجهى گسترده بود و شامل علوم مختلف از قبیل طب، منطق، ریاضیات و ادبیات، حتى شامل علوم اسلامى مانند فقه، اصول و حدیث نیز مى‏شده است. (2) اما در میان آنها فلسفه به علل خاص خود بیشتر از علوم دیگر با این مشکل مواجه بوده است. استاد شهید ابهام، پیچیدگى مسایل فلسفى، بى‏توجهى فیلسوفان و علل خاص دیگر را از جمله این عوامل به حساب آورده، مى‏فرمایند:

«در میان علوم و معارف وابسته به فرهنگ اسلامى آنچه از لحاظ سیر تاریخى از همه ناشناخته‏تر است، فلسفه مى‏باشد. سر مطلب معلوم است، ابهام و پیچیدگى مسایل فلسفى...» (3)

در جاى دیگر فرموده‏اند:

«... این جهت را باید یادآورى کرد که تحقیق در "سیر فلسفه در جهان اسلام" در چهارقسمتى که ذکر شد (4) یک زمینه صددرصد بکر و دست نخورده است. نه در غرب روى این زمینه کار درستى شده نه در شرق... (5) »

حیات تعقلى در اسلام و سابقه دیرین آن

«علم کلام یک علم صددرصد اسلامى است.... (چرا) که پیدایش علم کلام در دینى مانند اسلام که مسایل زیادى درباره مبدا و معاد و انسان و جهان طرح کرده است و در اجتماعى مانند اجتماع اسلامى قرون اولیه اسلامى که یک نشاط علمى نیرومند بر آن حکومت مى‏کرد، طبیعى و ضرورى است.... (6) »

در تالیفات و بیانات استاد شهید دلایل مقتضى بر این مدعا اقامه شده است. چنانکه مى‏فرمایند:

____________________________

1- همان (متن کتاب).

2- اصول فلسفه و روش رئالیسم (چاپ صدرا)، ج 3، مقاله 7 ص 72، مجموعه آثار، ج 6، ص 522.

3- مجموعه آثار، ج 5، ص 23 (مقاله سیر فلسفه در اسلام); مجموعه آثار، ج 13، ص 237 (مقالات فلسفى).

4- فلسفه کلى و الهیات به معنى الاخص و علم النفس و تا اندازه‏اى شامل منطق، ر.ک: به مجموعه آثار، ج 13، ص 223 (مقالات فلسفى).

5- مجموعه آثار، ج 13، ص 225 (مقالات فلسفى).

6- خدمات متقابل اسلام و ایران، ج 2، ص 517، مجموعه آثار، ج 14، ص 453.