فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)/شماره 18 و 19- تابستان و پاییز1382/ ص: 13

تاریخی در دوران پس از جنگ دوم جهانی تا پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن توسعه و رواج یافت و «طیفی از علمای شیعی سعی کردند ثابت کنند که تشیع از نظر سیاسی یک نظام است.» (عنایت، 1365، ص 50)

به ویژه در دهه چهل و پنجاه شمسی که بخش مهمی از ادبیات دینی به ویژه آنهایی که در دهه چهل و پنجاه شمسی به وجود آمد، بیانی کاملاً نو و یا دست کم متفاوت از گذشته داشت و دربرگیرندة مقولات سیاسی، اقتصادی، رابطه بین دانش و تجدید حیات فلسفی عقلی و بالاخره ارائه اسلام با لحنی جدید و قابل پذیرش برای طیف وسیعی از جوانان تحصیل کرده در جو غیرمذهبی آن زمان بود که خود موجب طرح دین به عنوان یک عامل قابل مشاهده در زندگی عمومی شد. این کنکاش ها تا حدّ زیادی توأم با فعالیت های سیاسی بود و به افزایش سطح آگاهی بخش مهمی از مردم انجامید و وفاداری به مذهب تشیع را در میان آنان نمودار نمود و در نهایت باعث شد تا پس از جنگ دوم بین الملل، برای اول بار در ایران شاهد پیدایش گروه های اسلامی باشیم.

یکی از سیاسی ترین این تشکیلات سازمان فدائیان اسلام بود که هم به دلیل اتخاذ شیوه مبارزه مسلحانه و هم از لحاظ فکری تاثیر شگرفی در مبارزات دینی ایران گذاشت، با این حال بین این تشکیلات و علمای بزرگ شیعه ایران اختلاف نظرهای جدی وجود داشت. نخستین انگیزه فدائیان اسلام برای مبارزه پاسخ گویی به مسلک سازی و ترویج اندیشه های ضد دینی آن دوران (خسروشاهی، 1375، ص 35) و در ادامه آن به میزان قابل توجهی ایجاد تحرک در طیف روحانیتی بود که به ویژه به نظر فدائیان مراتب عالی آنها (روحانیت) در مبارزاتشان کوتاهی نشان می دادند.(کمبریج، 1371، ص 295)

طرح مجدد دین در جامعه بوسیله فدائیان اسلام نقطه عطفی در روند دین گرایی و تجدید حیات دین به شمار می رود. به ویژه این که فدائیان اسلام، فعالیت های خود را در شرایطی آغاز کردند که اسلام به عنوان ایدئولوژی سیاسی در ایران در حاشیه سیاست ملی و اندیشه های روشنفکری قرار گرفته بود. این موضوع بدون تردید برگرفته از نفوذ اندیشه های غیر دینی اعم از لیبرال و چپ بود که تحت تاثیر شرایط بین الملل و جنگ دوم جهانی بوجود آمده بود.