قبسات،سال نهم،زمستان 1382 و بهار 1383،ص 254

_____________________________

استاد مطهری و نقد اندیشه‏های جامعه‏شناختی

استاد مطهری از معدود متفکّران اجتماعی در عصر حاضر است که با نگرش عمیق و موشکافانه، به بررسی و نقد مبانی ‏فلسفی و اجتماعی اندیشه وران جامعه‏شناسی در غرب پرداخت، و برای شناخت زمان و دردها و نیازهای جامعه، عرصه‏نگاه خود را فراتر از حوزه‏های تخصّصی خود برد، و خویش را در دریای موّاج و آموزنده و بیدار اجتماع افکند. استاد مطهری ‏در برخورد با مشکلات نو اجتماعی با مدد گرفتن از اصل اجتهاد مستمر، پاسخ‏های شایسته فراهم ساخت. اکنون به جا است‏که محقّقان با الگوگیری از روش‏شناسی استاد مطهری در نقد اندیشه‏ها، اندیشه‏های جامعه‏شناسی در غرب را بررسی و نقد کنند. او نیز عمده‏ترین مسائل جامعه‏شناسی را در طول حیات علمی و اجتماعی خود، به زیبایی و دقّت تأمّل برانگیز به نقد کشید، و جرح و تعدیل کرد که عبارتند از:

منشأ تشکیل جامعه انسانی

اجتماعی زیستن انسان، امری است که در قرون بسیار دور حیات بشر ریشه دارد؛ امّا درباره خاستگاه جامعه انسانی و چگونگی تشکیل آن. اطّلاعات ناچیزی در دست است و این اطّلاعات، جنبه نظری دارد؛ به همین جهت، درباره ریشه‏گرایش بشر به زندگی اجتماعی و در نتیجه، تشکیل جوامع بشری، دانشمندان علم‏الاجتماع نظریّات گوناگونی را ارائه ‏داده‏اند:

1. نظریه زیستی

برخی از جامعه شناسان معاصر معتقدند که انسان‏ها برای رفع نیازهای زیستی خود مانند خوراک، پوشاک، مسکن، و ارضایجنسی به جامعه نیاز دارند (سیف‏الهی، بیتا: ص 208).

2. نظریه قرارداد اجتماعی

برخی فیلسوفان، زندگی اجتماعی را مخالف با طبیعت وی میدانند. حیات اجتماعی براساس قرارداد صورت میپذیرد. ژان‏ژاک روسو معتقد است که انسان برحسب طبع، فردی است؛ امّا برحسب قرارداد اجتماعی است (مطهری، 1381: ج 3، ص‏110).