قبسات،سال نهم،زمستان 1382 و بهار 1383،ص 256

_____________________________

روحی و عقلی و عاطفی، مختلف و متفاوت آفریده است... و به این وسیله، زندگی به هم پیوسته‏اجتماعی را فراهم نموده است؛ لذا زندگی اجتماعی انسان، امری طبیعی است، نه صرفاً قراردادی و انتخابی و نه اضطراری و تحمیلی (مطهری، 1372:ص 317 ـ 315).

از نظر استاد مطهری، انسان‏ها هم فطرت فردی و هم فطرت اجتماعی دارند. استعدادهای انسانی در همه انسان‏ها یافت‏میشود؛ امّا افراد به صورت‏های گوناگون استعدادهای خود را بروز میدهند. مجموعه استعدادهایی که برای تکامل جامعه ‏انسانی لازم است، در افراد مختلف ظهور مییابد، نه در هر فرد خاص. برای خلقت، تکامل نوع مهمّ است که آن هم از راه ‏شکفته شدن همه استعدادهای انسانی است (مطهری، 1366: ج 2، ص 93 و نیز مطهری، 1369: ج 1، ص 160).

نوع انسان برای آن که به کمال خود برسد، به حیات اجتماعی گرایش دارد. وجود روح جمعی در انسان‏ها برخاسته از استعدادهای ذاتی او است که غایت خاصّی دارد که آن هم نیل به کمال نهایی است.

از نظر استاد مطهری، ایراد اساسی اندیشه فیلسوفان یونان که انسان را مدنی بالطّبع میدانند و همچنین نظریه طرفداران‏ قراردادهای اجتماعی در این است که آن‏ها، اجتماع بدون دین و انسان غیردینی را مورد بحث قرار داده‏اند. استاد میفرماید:

از نظر ما، نه نظریه کسانی درست است که بشر را به حکم طبیعت، مدنی بالطّبع میدانند و نه نظریه کسانی که او را ضدّ اجتماعی میدانند؛ زیرا در هر دونظر، دین پدیده بعدالاجتماع فرض شده و خواسته‏اند درباره بشر منهای دین نظر دهند. به عقیده ما، بشر منهای دین حکمی ندارد و بشر به علاوه دین، مدنی بالطّبع است (مطهری، 1366: ج 2، ص 156).

استاد مطهری تصوّر وجود تناقض در خلقت بشر را فرض کردن اجتماع بشری منهای نبوّت و دیانت میداند و معتقد است:

اگر نبوّت و دیانت، خود یکی از عوامل تکوینی ضروری اجتماع شمرده شود، همان‏طور که واقعاً هم هست، تناقض حل میشود. ... بشر، دارای غریزه دینی وقوّه ایمان است و این غریزه، تأثیر تکوینی در ایجاد اجتماع دارد و تنها قوه ایمان و غریزه دینی قادر است که غریزه استخدام بشر را رام کند (همان: ج 2،ص 156).

استاد سرانجام، نظریه لائیکی بودن در زندگی اجتماعی اروپایی را رد کرده، میگوید:

از نظر اروپائیان، دین و وجدان دینی، یک امر شخصی است، و هرکس آزاد است در انتخاب دین و عدم انتخاب آن و در انتخاب هر نوع دین. ریشه این مطلب‏این است که دین را یک عامل ضروری