کتاب نقد،شماره 33،ص 252
_______________
مقتضیات زمانه را به خوبی احساس و خود را برای وضعیت جدید مهیا کرده است. افزون بر این بسیاری از مباحث ایشان تازگی و مورد ابتلا بودنش را از دست نداده است؛ بنابراین اگر استاد مطهری امروز در میان ما بود، مطمئناً پاسخ‌های کارآمدی برای مسائل فکری‌ـ فرهنگی ارائه می‌کرد. پس باید دلیل موفقیت استادمطهری در چیز دیگری باشد و آن دلیل هم به ویژگی‌ای باز می‌گردد که در مطالعات دینی استادمطهری نهفته است.
بارزترین خصلت این نوع از مطالعات دینی فعال بودن آن است. استادمطهری صرفاً به مسائل جدید پاسخ نمی‌داد تا همیشه در حالت انتظار قرار گیرد؛ بلکه برای خود موضوع سازی می‌کرد؛ حتی سرچشمه مسائل جدید را نیز متعلق معرفت و موضوع مطالعات اسلامی خود قرار می‌داد. بدین‌ترتیب استادمطهری توانسته بود تعامل فکری متقابلی برقرار کند. او صرفاً خود را در معرض تولیدات معرفتی دیدگاه مقابل قرار نداد، بلکه با تولید مباحث جدید، دیدگاه مقابل را مخاطب خود ساخته بود؛ چنان‌که بیشتر آثارعلمی ایشان از همین قبیل است و کمتر به پاسخگویی مستقیم پرداخته است. موفقیت وی در این بود که پاسخ مسائل جدید را از درون نظام معرفتی که برای این کار مهیا کرده بود، ارائه می‌داد.
در این گفتار می‌کوشیم اذهان را برای اثبات این فرضیه به نمونه‌ای از تولیدات معرفتی استادمطهری معطوف کنیم. شاید ملاحظه‌ای که بیان می‌شود، جدید به نظرآید و دلیل مقبولی برای مدعای ما باشد.
کتاب «علل گرایش به مادی‌گرایی»(2) از جمله آثاری است که ارزش آن درمیان آثار استادمطهری ناشناخته باقی مانده است. او در شرایط فکری و اجتماعی‌ای به سر می‌برد که همه‌گونه نظریه‌پردازی به فلسفه دین معطوف بود و دینداران معتقد نیز غالباً سرگرم پاسخگویی به شبهاتی بودند که از سوی نظریه‌پردازان غیردینی طرح شده بود؛ بنابراین هیچ مجالی برای تفکری دیگر ورای پاسخ به شبهات غیردینی باقی نمانده بود. ولی ایشان در گرماگرم این مباحث به یکباره آغازگر مبحثی می‌شوند که تازگی دارد و آن، تحقیق درباره علل گرایش به مادی گرایی است. این مبحث مقدمه‌ای بر رشته‌ای جدید به نام «فلسفه الحاد» می‌باشد. در این گونه مباحث فلسفی آن‌چه اهمیت دارد، عبارت از علل و دلایل وجودی یک پدیده یا واقعه است و دلایل توجیهی آن مطمع نظر نبوده یا مسأله اصلی تلقی نمی‌شود؛ بنابراین طبیعی است که پژوهشگر به‌سادگی می‌تواند از کنار این توجیهات عقلانی گذر کند و هیچ توجهی به آن‌ها