کلیات علوم اسلامی، ج 2، (کلام و عرفان و حکمت عملی)، ص:  77

که در نشر اسلام در جهان داشته است، مورد بحث قرار دهیم. ما فعلًا به این مطالب کاری نداریم. بحث ما فقط درباره عرفان به عنوان یک علم و یک بخش فرهنگی است.

عرفان به عنوان یک دستگاه علمی و فرهنگی دارای دو بخش است: بخش عملی و بخش نظری.

بخش عملی عبارت است از آن قسمت که روابط و وظایف انسان را با خودش و با جهان و با خدا بیان می‏کند و توضیح می‏دهد. عرفان در این بخش مانند اخلاق است، یعنی یک «علم» عملی است با تفاوتی که بعداً بیان می‏شود. این بخش از عرفان علم «سیر و سلوک» نامیده می‏شود. در این بخش از عرفان توضیح داده می‏شود که سالک برای اینکه به قلّه منیع انسانیت یعنی توحید برسد از کجا باید آغاز کند و چه منازل و مراحلی را باید به ترتیب طی کند و در منازل بین راه چه احوالی برای او رخ می‏دهد و چه وارداتی بر او وارد می‏شود. و البته همه این منازل و مراحل باید با اشراف و مراقبت یک انسان کامل و پخته که قبلًا این راه را طی کرده واز رسم و راه منزلها آگاه است صورت گیرد، و اگر همت انسان کاملی بدرقه راه نباشد خطر گمراهی است.

عرفا از انسان کاملی که ضرورتاً باید همراه نوسفران باشد گاهی به «طایر قُدس» و گاهی به «خِضر» تعبیر می‏کنند:

البته توحیدی که از نظر عارف قلّه منیع انسانیت به شمار می‏رود و