فلسفۀ اخلاق‏، صفحه: 19

تقدیس و مرحبا و بارک اللَّه است و نه نکوهش؛ هیچ کدام از اینها وجود ندارد؛ فعلی است طبیعی و عادی. همین‏طور که کار یک حیوان نه ستایش دارد نه نکوهش، کار طبیعی انسان نیز مادامی که با آن انگیزه‏های طبیعی صورت می‏گیرد و امر دیگری ضمیمه نمی‏شود ستایش و آفرین ندارد و نکوهش و ناآفرین هم ندارد. اینها را فعل طبیعی می‏نامیم. صفاتی هم که مربوط به افعال طبیعی باشد صفات طبیعی است. میلهای مربوط به این گونه کارها در انسان مانند میل به غذا خوردن، میل به خوابیدن، میل به آب نوشیدن، میل جنسی میل طبیعی است و نه ستایش دارد نه نکوهش، عادی است، یعنی در سطح عادی است، نه بالاتر و نه پایین‏تر. اندیشه‏های مربوط به این کارها عیناً همین جور است، اندیشه‏هایی است عادی و طبیعی؛ این اندیشه‏ها نه قابل ستایش و آفرین است نه قابل نکوهش و ناآفرین.

اما انسان اختصاصاً چنین است [که دارای افعال اخلاقی است‏] و این دیگر در غیر انسان نیست و لهذا اگر انسان این گونه تعریف بشود: انسان حیوانی است اخلاقی، این تعریف تعریف غلطی نیست؛ یعنی فعل اخلاقی یک فعل انسانی است کما اینکه فعل ضد اخلاقی هم مربوط به انسان است. حیوان نه می‏تواند فعل اخلاقی انجام بدهد و نه می‏تواند فعل ضد اخلاقی انجام بدهد. او همیشه در همان سطح عادی قرار گرفته است.

فعل اخلاقی‏

حال فعل اخلاقی چیست؟ اولین مشخّصش همین است که تقاضای ستایش و سپاس و آفرین دارد، تقاضای تعظیم و تبجیل دارد. هرکس که می‏بیند یا می‏شنود، به این کار و به آن صفتی که مبدأ این کار است و به آن اندیشه‏ای که مربوط به این کار است احترام می‏گذارد؛ او را ستایش و تعظیم و احترام می‏کنند، به او آفرین می‏گویند. مثال ذکر می‏کنم؛ اول هم از داستانهای قهرمانان اخلاقی مذهبی مثال نمی‏آورم چون این‏جور چیزها در وجدان انسان و در انسانیت انسان هست و در غیر افراد مذهبی هم وجود دارد.