گفتارهایی در اخلاق اسلامی، ص: 10
خود قرآن راجع به توکل آیات زیادی هست و مردم به توکل تشویق شده‌اند. از نظر قرآن یکی از سرمایه‌های سعادت و موفقیت در انسان توکل است. ولی نقطه مقابل، آنهایی که با اخلاقیات مذهبی به طور کلی مخالف هستند، سخت به مسئله توکل حمله می‌کنند و با یک لحن خیلی شدیدی می‌گویند اینها را افرادی خلق کرده و بر مردم عرضه داشته‌اند که هدفشان این بوده است که مردم را تنبل و بی‌عار و بیکار بار بیاورند و می‌خواسته‌اند مردم را نوعی تخدیر کرده باشند. کسانی هم که راجع به دین به طور کلی، گفته‌اند دین مخدر است و تریاک اجتماع است به عنوان مثال در درجه اول همین معانی را ذکر کرده‌اند؛ گفته‌اند در دین درس توکل و رضا و قناعت و زهد و ترک دنیا به مردم می‌دهند و اینها خاصیت تخدیری دارد. حال، ما در درجه اول باید ببینیم توکل چیست و بعد خاصیتش چیست، توجیهش چیست؟ خودش یک مطلبی است، مطلب مهمی هم هست.
تعریف توکل
اول تعریف توکل است. اصلا توکل یعنی چه؟ عمده هم همان تعریف و تفسیرش است که ما توکل را چگونه تعریف و تفسیر کنیم. اجمالا عرض می‌کنم که دو نوع می‌شود توکل را تفسیر کرد. مطابق یک تفسیر، همان حرف مخالفین دین و مذهب ]درست[ است یعنی واقعا توکل فکر بشر را خراب و روح بشر را ضایع می‌کند. ولی طبق تفسیر دوم خواهیم دید که توکل نه تنها روح بشر را ضعیف نمی‌کند بلکه یک عامل تقویت در روح بشر است؛ درست نقطه مقابل آن. در مرحله بعد باید ببینیم با توجه به این که قرآن کریم[1] این همه از توکل یاد کرده و نام برده است مفهوم قرآنی
[1] . چون ما به ادیان دیگر كار نداریم، راجع به اسلام بحث می‌كنیم، در اسلام هم اول بایدسراغ خود قرآن برویم.