فطرت، ص: 16

به عنوان یک شی‏ء برای انسان. اگر بخواهیم گوسفند را از نظر خود گوسفند در نظر بگیریم، آیا مصلحت گوسفند در اخته کردن اوست؟ ابداً. ما با عمل اخته کردن، اوّلًا او را زجر می‏دهیم و [ثانیاً] ناقصش می‏کنیم؛ یعنی یکی از جهازات لازمی را که در طبیعت برای او هست و باید باشد و کمالش هم هست از او می‏گیریم و او را به عنوان یک شی‏ء برای خودمان در نظر می‏گیریم؛ کاری نداریم که گوسفند کامل می‏شود یا ناقص؛ [می‏گوییم‏] من می‏خواهم چاقش بکنم و گوشتش بیشتر بشود، لذا باید اخته‏اش کنم تا حواسش به دنبال گوسفند ماده نباشد و فقط متوجّه چریدن باشد، بیشتر بخورد، چاق‏تر شود و گوشتش بیشتر گردد که وقتی سر این گوسفند را بریدیم گوشت بیشتری برایمان داشته باشد.

در انسانها نیز همین طور است. انسان را دو جور می‏شود ساخت:

1. ساختن، آنچنان که اشیاء را می‏سازند؛ یعنی آن کسی که سازنده است، فقط منظور خودش را در نظر می‏گیرد و فرد را به شکلی در می‏آورد که آن منظور را تأمین کند، حال می‏خواهد با ناقص کردن منظورش را تأمین کند یا با کامل کردن.

کسانی که قائل به اصالت اجتماع هستند- که این اصالت اجتماع در نهایت به اصالت یک طبقه مخصوص که همان طبقه حکام باشد بر می‏گردد- می‏خواهند انسانها را طوری بسازند که منظور طبقه حاکمه بهتر تأمین شود و یا به قول خود آنها برای جامعه مفید باشند، که این بحث را در آینده مطرح می‏کنیم که آیا تضادّی میان کمال فرد و کمال جامعه هست یا خیر، و آیا ما در بسیاری از مسائل برای اینکه جامعه را به کمال برسانیم مجبوریم فرد را ناقص