درس‌های اسفار، ج 3، ص: 16

ماده، مرکب از بین نمی‏رود این است که ماده به نحو خصوص در مرکب اعتبار نمی‏شود بلکه به نحو عموم اعتبار می‏شود.

توضیح اینکه در جسمی که مرکب از ماده و صورت است محال است که ماده به کلی معدوم شود و مع ذلک مرکب باقی باشد، زیرا در این صورت ماده جزء جسم نیست بلکه مثل «ضم الحجر فی جنب الانسان» است. اگر چیزی را جزء بدانیم و در عین حال با رفتن آن، ثلمه‏ای در کل پیدا نشود، معلوم می‏شود که آن را اعتباراً جزء دانسته‏ایم. ولی یک وقت هست که یک جزء به نحو خصوص جزء نیست بلکه به نحو عموم جزء است، مثل اینکه می‏گوییم جسم مرکب است از این صورت و مادةٌ مّا؛ می‏خواهد خصوص این ماده باشد یا خصوص آن ماده دیگر.

به عبارت دیگر بحث ما درباره این است که کل به چه چیزی منعدم می‏شود؟ و به تعبیر دیگر درباره تشخص کل است که آیا هویت این کل و اینکه این فرد این فرد است به این است که صورت همان صورت باشد و ماده همان ماده، یا به این است که صورت عیناً همان صورت باشد ولی مادةٌ مّایی در کار باشد؟ پاسخ این است که ماده دخیل در تشخص است، یعنی اگر نباشد آن شخص آن شخص نیست ولی نه به نحو خصوص بلکه به نحو عموم که همان مادةٌ مّا است.

در جنس و فصل هم مطلب به همین صورت است. برای اینکه ماهیت همان ماهیت باشد ضرورت دارد که فصل همان فصل باشد ولی ضرورت ندارد که جنس همان فرد از جنس باشد؛ اگر جنس دیگری به جای جنس اول بیاید بلامانع است.

این خلاصه مطلبی است که در اینجا بیان می‏کنند.

پس عجالتاً تا اینجا مطلب از این قرار شد که ماده که در جسم اخذ شده است در تشخص جسم و در واقعیت جسم به نحو ابهام و عموم معتبر است و جنس که در ماهیت فصل معتبر است به نحو عموم و به نحو ابهام معتبر استدو نوع ترکیب کل از اجزاء

ممکن است این سؤال مطرح شود که چه خصوصیتی در اینجا هست که این مرکب یک جزئش به نحو مبهم اخذ می‏شود و جزء دیگر آن به نحو متعین. آیا این ابهام در ابهام کل مؤثر نیست؟.

راز مطلب این است که این دو جزء در عرض یکدیگر نیستند بلکه در طول