درس‌های اسفار، ج 2، ص: 11

جلسه هجدهم‏

بسم اللَّه الرحمن الرحیم. فی تحقیق موضوع الحرکة و أن موضوعها هل الجسم‏ام غیره. «لمّا علمت أن الحرکة حالة سیالة لها وجود بین القوة المحضة و الفعل المحض ...» «1» ..

فصل هجدهم بحثی است که خود فصل مختصر و کوتاه است ولی به دنبال آن مرحوم آخوند یک «حکمت مشرقیه» دارد که خیلی دقیق و درک آن بسیار لازم است و از مسائلی است که باید روی آن دقت کرد تا مسئله حرکت جوهری مفهوم بشود.

عنوان این فصل این است: «فی تحقیق موضوع الحرکة و أن موضوعها هل الجسم‏ام غیره». موضوع حرکت چیست؟ آیا موضوع حرکت جسم است یا چیز دیگری است؟ اصلًا مگر حرکت نیاز به موضوع دارد؟ ما ابتدا باید موضوع را تعریف کنیم.

بعدها خواهند گفت که فلاسفه معتقدند که حرکت به شش چیز نیاز دارد: فاعل یا «ما عنه الحرکة»، قابل یا موضوع که به آن «ما به الحرکه» هم می‏گویند، غایت یا «ما الیه الحرکه»، مسافت یا «ما فیه الحرکه»، زمان یا «ما علیه الحرکه»، و بالاخره مبدأ یا «ما منه

______________________________
(1). اسفار، ج 3، مرحله 7، فصل 18، ص 59.