حماسۀ حسینی، ج 2، ص:14
مزاج و طینت آنها طینتی منفعت پرست و مادی بود و در این گونه مزاجهای روحی تعلیمات الهی و ربّانی اثر ندارد و این ربطی به باهوشی و بیهوشی آنها ندارد. کسی به تعلیمات الهی اذعان پیدا میکند که در وجود خودش پرتوی از شرافت و علوّ نفس و بزرگواری موجود باشد، نوری و حیاتی و هدایتی در خمیره خودش موجود باشد ( «لِینْذِرَ مَنْ کانَ حیاً» «1»، «انَّما تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّکرَ» «2»، «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ» «3»، «لِیمیزَ اللَّهُ الْخَبیثَ مِنَ الطَّیبِ» «4»). این مطلب خود یک اصل بزرگی است. داستان ابوسفیان و عبّاس و گفتنِ «لَقَدْ صارَ مُلْک ابْنِ اخیک عَظیماً»، ایضاً قصه «بِاللَّهِ غَلَبْتُک یا اباسُفْیانَ!»، ایضاً قصه «تَلَقَّفوها تَلَقُّفَ الْکرَةِ» همگی دلیل کورباطنی ابوسفیان است.
اما اینکه چگونه شد که حزب اموی که در [دوره] اسلام به صورت حزبی فعال و مدیر درآمدند، بر حکومت اسلامی مسلط شدند؟.
مقدمتاً این مطلب را باید بگوییم که یک جامعه نوساز و نوبنیاد نمیتواند یکدست و یکنواخت باشد، هر اندازه عامل وحدت آنها قوی باشد «5». جامعه نوبنیاد و تازه ساز اسلامی هرچند در زیر لوای توحید و پرچم «لاالهَ الَّا اللَّه» وحدت نیرومندی پیدا کرده بود و اختلاف رنگها و شکلها را به صورت معجزآسایی از بین برده بود، در عین حال طبیعی است که مردم مختلفی که از نژادهای مختلف و عناصر مختلف و با طبایع و عادات و اخلاق و آداب و عقاید گوناگونی پرورش پیدا کرده بودند، همه افراد در استعداد قبول مسائل دینی و پذیرش تربیت دینی یکسان نیستند: یکی قوی الایمان است و یکی ضعیف الایمان و یکی در شک و کفر و الحاد باطنی بسر
______________________________
(1). یس/ 70.
(2). یس/ 11.
(3). إسراء/ 82.
(4). انفال/ 37.
(5). و آیا از همین جا نمیتوان گفت که بهتر این بود که شتاب نمیشد و به فتوحات پرداخته نمیشد، صبر میشد بهطور طبیعی اسلام از دیوارها نفوذ کند؟ اثر این شتابزدگی همین شکافها و اختلافهایی است که هست. پیغمبر هم اصلًا وصیت نکرد که بعد از من فتوحات کنید، با آنکه انواع وصیتها کرد. در ذائقهها فتوحات، شیرین است اما معلوم نیست مورد تصویب عقل باشد. هیچ معلوم نیست که علی علیه السلام اگر خلیفه میشد این فتوحات را تصویب میکرد، همان طوری که بعد از حکومت به اصلاح داخل پرداخت، و بعلاوه همین فتوحات منشپ فساد اخلاق اعراب شد. پس این عجله از طرفی جامعهای نامتجانس درست کرد و از طرفی جنس اعراب را فاسد کرد.