حماسۀ حسینی، ج 1، ص:14

معنی حماسه‏

کلمه «حماسه» به معنی شدت و صلابت است و گاه به معنی شجاعت و حمیت استعمال می‏شود. علمای شعرشناس، منظومه‏های شعری را از نظر محتوا یعنی از نظر نوع معنی و هدف شعر به اقسامی تقسیم می‏کنند؛ بعضی از منظومه‏ها را منظومه‏های غنایی، بعضی را منظومه‏های حماسی، بعضی را منظومه‏های وعظی و اندرزی، بعضی را منظومه‏های رثایی و بعضی دیگر را منظومه‏های مدحی می‏گویند. دیوان و غزلیات حافظ، غزلیات سعدی و دیوان شمس تبریزی، منظومه‏های غنایی است؛ یعنی اگرچه هدف در اینها عرفان است ولی لااقل از نظر تشبیب، زبانْ عاشقانه است، سخن از حسن و بی‏اعتنایی محبوب است، سخن از درد فراق و درازی شب فراق و کوتاهی ایام وصال است.

این یک شعر غنایی است، گرچه در آخر به یک معنی عرفانی بسیار لطیف و عالی می‏رسد، و حافظ همیشه این‏طور است. در آخر همین شعر می‏گوید:

اشعار غنایی زیاد است.

شعر رثایی یا مرثیه که برای بزرگان دین و سایر بزرگان دنیا و کسانی که منشأ خیر و برکتی بوده‏اند گفته شده است، نوع دیگر شعر است. وقتی برامکه منقرض شدند، شعرایی که از دستگاه آنها استفاده می‏کردند قصایدی در رثای آنها گفتند. خود همین حافظ، فرزند جوانش که می‏میرد با همان زبان مخصوص خودش مرثیه می‏گوید:

اشعار رثایی زیاد است. مدح و ستایش هم که الی ماشاء اللَّه، خصوصاً تملّق و چاپلوسی.

اشعار حماسی اشعار دیگری است که معمولًا آهنگ خاصی را می‏پذیرد. شعر حماسی شعری است که از آن بویی از غیرت و شجاعت و مردانگی می‏آید، شعری است که روح را تحریک می‏کند و به هیجان می‏آورد، مثلًا: