جهان‌بینی توحیدی، ص36

واجب‏الوجود است.

و دیگر «اوّلیت» یعنی مبدئیت و منشئیت و آفرینندگی اوست. او مبدأ و خالق موجودات دیگر است؛ موجودات همه «از او» هستند و او از چیزی نیست و به تعبیر حکما «علت اولی‏» است.

این اولین شناخت و اولین تصوری است که هرکس از خداوند دارد؛ یعنی‏

هرکس در مورد خداوند می‏اندیشد و به اثبات یا نفی، و تصدیق یا انکار می‏پردازد، چنین معنی و مفهومی در ذهن خود دارد که آیا حقیقتی وجود دارد که وابسته به حقیقتی دیگر نیست، همه حقیقتها به او وابسته‏اند و از اراده او پدید آمده‏اند و او از اصل دیگری پدید نیامده است؟

توحید ذاتی یعنی این حقیقت «دویی» بردار و تعدّدپذیر نیست، مثل و مانند ندارد (لَیسَ کمِثْلِهِ شَی‏ءٌ) «1»، در مرتبه وجود او موجودی نیست‏ (وَ لَمْ یکنْ لَهُ کفُواً أَحَدٌ) «2».

اینکه موجودی فرد یک نوع شمرده می‏شود، مثلًا حسن فردی از نوع انسان است- و قهراً برای انسان افراد دیگر قابل فرض است- از مختصات مخلوقات و ممکنات است؛ ذات واجب‏الوجود از این معانی منزّه و مبرّاست.

و چون ذات واجب‏الوجود یگانه است، پس جهان از نظر مبدأ و منشأ و از نظر مرجع و منتهی‏ یگانه است. جهان نه از اصلهای متعدد پدید آمده و نه به اصلهای متعدد باز می‏گردد؛ از یک اصل و از یک حقیقت پدید آمده‏ (قُلِ اللَّهُ خالِقُ کلِّ شَی‏ءٍ) «3» و به همان اصل و همان حقیقت

______________________________
(1). شوری/ 11.

(2). توحید/ 4.

(3). رعد/ 16.