جهان‌بینی توحیدی، ص55

وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیا وَ رَحْمَتُ رَبِّک خَیرٌ مِمَّا یجْمَعُونَ.

آیا آنها رحمت پروردگار را (نبوت را) تقسیم می‏کنند؟ (آیا با آنهاست که به هرکس بخواهند، خلعت نبوت بخشند و به هرکس نخواهند، نه؟) روزی مادی و معیشت را نیز ما میانشان قسمت کرده‏ایم، به این ترتیب که بعضی را بر بعضی از نظر استعدادها مزیت بخشیده‏ایم تا بعضی، بعضی دیگر را

مسخّر خویش قرار دهند؛ و رحمت پروردگارت (نبوت) از آنچه اینها گرد می‏آورند بهتر است.

یک نکته که از این آیه کریمه استنباط می‏شود این است که اختلاف مزایا یکطرفه نیست، یعنی مردم دو گروه نیستند: گروه صاحب مزایای طبیعی و گروه بی‏مزیت از نظر طبیعی. اگر چنین بود، یک طبقه به طور مطلق «تسخیرکننده» و گروه دیگر «تسخیرشده» بودند. اگر آنچنان می‏بود، باید چنین تعبیر شود: «وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیتَّخِذوهُمْ سُخْرِیاً. برخی را بر برخی مزیت بخشیدیم تا آنان که مزیت دارند، آنان را که مزیت ندارند مسخّر خویش قرار دهند.» بلکه تعبیر این است:

وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِیتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِیا.

بعضی را بر بعضی مزیت بخشیدیم تا بعضی، بعضی را مسخّر خویش قرار دهند.

یعنی همه از مزایایی بهره‏مندند و همه یکدیگر را مسخّر خویش قرار می‏دهند. به عبارت دیگر، مزایا طرفینی است و تسخیر هم طرفینی است.

نکته دوم به کلمه «سُخریا» مربوط می‏شود. این کلمه در اینجا به ضمّ سین است و به همین معنی است که گفته شد. در دو آیه دیگر از قرآن این کلمه با کسر سین (سِخریا) آمده است: یکی در آیه 110 از سوره مؤمنون که خطاب به اهل جهنم است و رفتار ناروای آنها با اهل ایمان سرکوبشان می‏شود که: إِنَّهُ کانَ فَرِیقٌ مِنْ عِبادِی‏ ...

فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِیا ... وَ کنْتُمْ مِنْهُمْ تَضْحَکونَ‏ و دیگر آیه 63 از سوره مبارکه «ص» که از زبان خود اهل جهنم است که: ما لَنا لا نَری‏ رِجالًا کنَّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ. أَتَّخَذْناهُمْ سِخْرِیا أَمْ زاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصارُ.

هم قرائن نشان می‏دهد و هم تا آنجا که من تفاسیر را دیده‏ام (مجمع‏البیان‏، کشّاف‏، تفسیر امام، بیضاوی، روح‏البیان، صافی، المیزان‏) اتفاق مفسرین است که «سِخریا»- که در آن دو آیه به کسر سین آمده است- به معنی «مورد استهزاء» است.

تنها مجمع‏البیان‏ به عنوان یک قول غیرقابل اعتنا نقل کرده که بعضی گفته‏اند مقصود

«به بندگی گرفته شده» است. بعضی به طور مطلق گفته‏اند که همیشه «سخریا» با کسر سین به معنی «مورد استهزاء» و با ضمّ سین به معنی «مسخَّر» است.

اکنون ببینیم کلمه «تسخیر» و «مسخَّر» چه معنی و مفهومی دارد؟ این دو کلمه در قرآن کریم مکرر آمده است و مفهوم «رام کردن» و «رام‏شده» را دارد. در قرآن از مسخّر کردن ماه، خورشید، شب، روز، دریا، نهرها، کوهها (برای داود پیغمبر)، باد (برای سلیمان)، هرچه در