عرفان حافظ، صفحه:  10

عرفان عملی‏

عرفان عملی عبارت است از سیر و سلوک انسان، یا بیان سیر و سلوک انسان‏ الی اللَّه، و به عبارت دیگر بیان حالات و مقامات انسان در سیر به سوی حق، از اولین منزلی که عرفا آن را «منزل یقظه» نام می‏نهند، یعنی منزل بیداری، تا آخرین منزل که منزل وصول به حق است و آنها آن را تعبیر به «توحید» می‏کنند؛ یعنی از نظر عارف توحید حقیقی جز با وصول به حق حاصل نمی‏شود؛ عارف توحیدهای قبل از این مرحله را توحید واقعی نمی‏داند. شما اگر منازل السائرین خواجه عبداللَّه انصاری را ملاحظه کرده باشید- و این کتاب اخیراً به فارسی هم ترجمه شده است- می‏بینید که منازل سلوک را به صورت صد منزل بیان کرده و ده منزل ده منزل کرده است، از بدایات شروع و به نهایات منتهی می‏شود.

از نظر عرفا این مسئله یک مسئله تجربی و آزمایشی است. در میان علومی که ما در گذشته داشته‏ایم، بیش از هر علم دیگری شبیه به علوم امروزی از نظر متکی بودن به نوعی آزمایش عملی، و از همه نزدیکتر، همین عرفان عملی است و احیاناً فرنگیها هم اینها را به عنوان «تجربیات درونی» تعبیر می‏کنند. در همین بحثهای آقای دکتر عبدالرحمن بدوی‏ «1» هم که تعبیرات ایشان غالباً تعبیرات فرنگی بود، یا تعبیراتی که اقبال لاهوری دارد، که باز تعبیراتی است که از فرنگیها گرفته است، در مورد این سیر و سلوک معنوی تعبیر به «تجربه درونی» می‏کنند، و این از نظر روان شناسی یک وادی ناشناخته‏ای است، و هر روان شناسی نمی‏تواند روان شناسی عرفانی را درک کند، زیرا تا کسی عملًا به دنیای روح وارد نباشد چه را می‏خواهد آزمایش کند؟ تنها یک عالم روان شناس عارف سالک می‏تواند

______________________________             
(1) [وی قبل از استاد شهید سخنرانی داشته است.]