توحید، ص14

می‏بود، افراد بشر درباره آن اختلاف نمی‏کردند و همیشه در این مسأله دو اردو (اردوی موحدین و اردوی منکرین) تشکیل نمی‏دادند. الآن هم اگر شما سراغ دانشمندان درجه اول دنیا بروید، می‏بینید که تقسیم می‏شوند به دو دسته: برخی خدا را قبول دارند و برخی قبول ندارند. پس [توحید] لااقل فطری نیست، بلکه یک مسأله بسیار معضل غیرفطری و مشکلی است که هنوز بشر نتوانسته است یک راه حل قطعی برای آن پیدا کند؛ نظیر سرطان است در طب که هنوز علما نتوانسته‏اند علت و داروی آن را کشف کنند.

[البته‏] فرضیه‏ها و نظریه‏هایی در زمینه توحید وجود دارد و هر عده‏ای هم فرضیه‏ای را تأیید می‏کنند، اما وحدت نظری هم در دنیا پیدا نشده.

جواب ما این است که مسأله توحید، مسأله سهل و ممتنع است و اگر کسی به نحو صحیحی این مسأله را طرح کند، در تصدیق آن تردید نمی‏کند. همان دانشمندان درجه اوّلی هم که شما می‏گویید، وقتی وارد بحثشان می‏شوید، می‏بینید یک چیزی را پیش خودشان فرض و تصور کرده‏اند و اسم «خدا» روی آن گذاشته‏اند، و بعد همه شکها و شبهه‏ها و ایرادها را روی همان مفروض خودشان [بنا] کرده‏اند.

اشیاء از جهت وجود دوگونه‏اند

ممکن است شما بپرسید: مگر مسأله توحید را دو جور (یا بیشتر) می‏شود طرح کرد؟ چطور طرح کنیم به اشتباه می‏افتیم و چطور طرح کنیم به اشتباه نمی‏افتیم؟ این را من با یک مثال توضیح می‏دهم. ببینید! ما می‏خواهیم ببینیم خدا هست یا نیست. از اول باید بدانیم اشیائی که می‏خواهیم هستی و نیستی آنها را اثبات کنیم دوگونه‏اند. یک وقت هست که ما در مقام اثبات موجودی از موجودها به عنوان یک جزء از اجزای عالم هستیم. فرض کنید درباره عناصر، می‏گوییم فلان عنصر را فلان دانشمند کشف کرده. هر عنصر از عناصری که در این عالم هست، یک جزء از اجزای این عالم است. یا درباره ستارگان، می‏گوییم فلان ستاره را فلان‏کس کشف کرده. معنایش این است که مثلا در منظومه شمسی قبلا خیال می‏کردند که هفت یا هشت سیاره هست، اخیرا یک سیاره دیگر هم در کنار این سیاره‏ها کشف شد و معلوم شد که سیاره نهمی هم در این منظومه وجود دارد. در اینجا موضوعی که به دنبال آن هستیم و آن را جستجو می‏کنیم، شیئی از اشیاء عالم است در کنار سایر اشیاء.