انسان و ایمان، ص8

دارد و در پرتو آگاهیها و شناختهای خویش برای رسیدن به آن خواسته‏ها و مطلوبها در تلاش است؛ تفاوتش با سایر جانداران در شعاع و وسعت و گستردگی آگاهیها و شناختها و از نظر تعالی سطح خواسته‏ها و مطلوبهاست.

این است آنچه به انسان مزیت و تعالی بخشیده و او را از سایر جانداران جدا ساخته است.

شعاع آگاهی و سطح خواسته حیوان‏

آگاهی حیوان از جهان تنها به وسیله حواس ظاهره است؛ از این رو سطحی و ظاهری است، به درون و روابط درونی اشیاء نفوذ نمی‏کند؛ ثانیاً فردی و جزئی است، از کلّیت و عمومیت برخوردار نیست؛ ثالثاً منطقه‏ای است، محدود به محیط زیست حیوان است و به خارج محیط زیست او راه پیدا نمی‏کند؛ رابعاً حالی است، یعنی بسته به زمان حال است، از گذشته و آینده بریده است. حیوان نه از تاریخ خود یا جهان آگاه است و نه درباره آینده می‏اندیشد و نه تلاشش به آینده تعلق دارد.

حیوان از نظر آگاهی هرگز از چهارچوب ظواهر، فردیت و جزئیت، محیط زیست و زمان حال خارج نمی‏گردد؛ در این چهار زندان برای همیشه محبوس است و اگر احیاناً خارج شود، نه آگاهانه و از روی شعور و انتخاب است بلکه تحت تسخیر اجباری طبیعت و به صورت غریزه و ناآگاهانه و غیرشاعرانه است.

سطح خواسته‏ها و مطلوبهای حیوان، مانند شعاع شناخت و آگاهی‏اش از جهان، در محدوده‏ای خاص است. اولًا مادی است، از حدود خوردن و آشامیدن و خوابیدن و بازی کردن و خانه و لانه گرفتن و استفاده از جنس مخالف بالاتر نمی‏رود. برای حیوان، خواسته و