اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 5، ص: 11

مباحث این جلد کوشش مختصری است درباره آنچه در اصطلاح حکمای اسلامی «الهیات بالمعنی الاخص» خوانده می‏شود، یعنی در زمینه شناخت خداوند و صفات و افعال اوست. سعی شده با راهنمایی ادلّه عقلی و براهین فلسفی درباره ذات الهی و صفات کمالیه آن ذات مقدس و درباره نحوه انتساب و صدور جهان از او بحث و استدلال شود.

طرف سخن در این جلد نیز- مانند سایر مجلّدات- مادّیون می‏باشند، شبهات و اشکالات آنها که همه ناشی از بی‏خبری از حکمت الهی است دفع شده است.

ولی البته هدف اصلی و منحصر، پاسخگویی به مادّیون و دفع شبهات آنها نیست و بنابراین ارزش کتاب منحصرا سلبی نمی‏باشد. هدف اصلی که به آن ارزش اصیل و اثباتی می‏بخشد ارائه راه صحیح استدلال عقلی است بر مسائل ماوراء الطبیعه، و به عبارت دیگر ارزش اصلی این کتاب این است که نوعی سلوک عقلی و فکری است در جهان ماوراء الطبیعه.

از نظر حکمای الهی، این علم «با ارزش‏ترین علمها درباره با ارزش‏ترین معلومها» «1» است.

در اینکه آن چیزی که این علم مدعی معرفت اوست با ارزش‏ترین معلومات است سخنی نیست؛ چه، معلوم این علم کامل‏ترین وجود یعنی ذات مقدس احدیت است که منبع همه هستیها و سرچشمه همه کمالها و اصل و اساس همه جمالها و جلالها و بهائها و عظمتهاست، بلکه هستی حقیقی منحصرا هستی اوست و «همه هر چه هستند از آن کمترند، که با هستیش نام هستی برند».

هر سخنی هست درباره ارزش خود این علم‏ «2» است که تا چه اندازه از نظر سلوک‏

______________________________
(1) «افضل علم بافضل معلوم» (الهیات شفا).

(2) منظور از این ارزش، مفهوم نسبی آن برای انسان نیست، یعنی منظور این نیست که میزان ارزش معرفت و ایمان به خداوند برای انسان چیست؟ هر چند از این نظر نیز ایمان و معرفت خداوند با ارزش‏ترین معرفتهاست. مسأله ایمان به خدا مسأله‏ای خارج از زندگی نیست، بلکه در بطن زندگی و یکی از سرمایه‏های زندگی است و به قول تولستوی حکیم معروف روسی: «ایمان آن چیزی است که انسان با آن زندگی می‏کند». منظور ارزش واقع نمایی این علم است.