اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 4، ص: 14

این وضع را درودگر با چوب و تخته که ماده کارش می‏باشد و همچنین آهنگر با آهن، و مکانیسین با ماشین و مواد خام و ... دارد.

هر ماده کار هر صورت کار را نمی‏پذیرد و هر راه به هر مقصد نمی‏رساند بلکه یک «مناسبتی» میان ماده کار و صورت کار لازم است تا در زمینه آن، ماده معین صورت معین را پذیرفته و به خود بگیرد. این خاصّه نه تنها در صنعت است بلکه صنعت در بدرقه طبیعت 1 این خاصه را نشان می‏دهد.

______________________________
پس اجمالًا نتیجه می‏گیریم که علاوه بر اینکه وجود «ماده» شرط است، هر ماده‏ای برای هر صورت صناعی کافی نیست تا بشود مصنوع مورد نظر را از آن ساخت.

(1). آنچه قبلًا گفته شد یعنی لزوم ماده قبلی و اینکه برای هر صورت، ماده‏ای مخصوص ضروری است نه هر ماده‏ای، مخصوص صنعت نیست، در طبیعت نیز جاری است. در طبیعت نیز برای به وجود آمدن یک صورت طبیعی، اوّلا وجود ماده قبلی شرط است، ثانیا هر ماده طبیعی برای هر صورت طبیعی کافی نیست. مواد طبیعی از پذیرفتن بسیاری از صور طبیعی «ابا» و «امتناع» دارند؛ یعنی نپذیرفتن آنها بسیاری از صور را نه بدان جهت است که عامل پدید آورنده (فاعل) وجود ندارد، بلکه بدان جهت است که بالذات از پذیرفتن آن صور «ابا» و «امتناع» دارند. مثلًا اگر هسته خرما تبدیل به انسان نمی‏شود و نطفه انسان تبدیل به انسان می‏شود نه بدان جهت است که عوامل و شرایط پدید آورنده در مورد نطفه انسان موجود است و در مورد هسته خرما موجود نیست. فرضا همه آن شرایط موجود شود باز هم هسته خرما تبدیل به انسان نمی‏شود. آری اگر هسته خرما در مسیر دیگری که «امکان» و «استعداد» آن را دارد قرار گیرد و تدریجا تبدیل به «نطفه» شود تبدیل به انسان می‏شود ولی این، مطلب دیگری است. سخن در این است که هسته خرما تا هسته خرماست استعداد تبدل به انسان شدن را ندارد، برخلاف نطفه انسان. هر ماده طبیعی که بخواهد یک صورت طبیعی را بپذیرد باید قبلًا «امکان» آن را همراه داشته باشد و به اصطلاح فلسفی باید حامل قوه و استعداد آن صورت باشد. در صنعت از این جهت این قانون وجود دارد که صنعت نیز نوعی عمل طبیعی است. در کارگاه بزرگ طبیعت دائماً تغیر و تبدّل رخ می‏دهد و یک چیز چیز دیگر می‏شود. تغیرات و تبدّلاتی که در طبیعت صورت می‏گیرد با