آشنایی با قرآن، ج 12، ص: 12

الاِْنْسانُ ما اَکفَرَهُ[1] .

سوره مبارکه عَبَسَ است که به نام کلمه اوّلش ـ که فعل است ـ نامیده شده است. آیات اوّل این سوره شأن نزول و داستانی دارد که در یک خصوصیت از خصوصیات این داستان، و در واقع در قهرمان داستان، میان اهل تسنن و اقلیتِ کمی از شیعه از یک طرف و بیشتر مفسرین شیعه از طرف دیگر، اختلاف‌نظر است. قبل از بیان شأن نزول سوره لازم است مقدمه‌ای ذکر شود.

نقش رؤسای قبایل و اشراف در جاهلیت عرب

این نکته را باید توجه داشت که مخصوصا در جاهلیت عرب، رؤسای قبایل و اشراف، اهمیت فوق‌العاده‌ای داشتند از این جهت که توده مردم اغلب از خود فکر و نظری نداشتند کأ نّه خود را به حساب نمی‌آوردند، ولی اگر یکی از آن رؤسا و اشراف گرایشی پیدا می‌کرد، دیگران گوسفندوار به دنبالش می‌رفتند. این یک خُلق بد عرب بود[2] .

از همه روشنتر قضیه شهادت امام حسین است که موضوع عجیبی است. در قضیه شهادت امام حسین، عبیدالله زیاد و یزید (البته نقش عمده مربوط به عبیدالله بود) کار عمده‌ای که کردند این بود که رؤسای قبایل را به سوی خودشان متمایل کردند، بعضی را که تمرّد کردند با ارعاب و اکثریت را با پول؛ در صورتی که توده مردم، توده عرب، همانهایی که در کربلا به جنگ امام حسین آمدند، افرادی بودند که اگر