آشنائی با قرآن6ص:12

تُکذِّبانِ‏ «1».

سوره مبارکه رحمن است. تنها سوره‏ای است که خود سوره با یکی از اسماءاللَّه آغاز می‏شود، با اسم مبارک «رحمن». ما در «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم‏» بعد از «اللَّه» با اسم«رحمن» روبرو می‏شویم. «رحمن» از نظر لغوی مبالغه در رحمت است، در عنایت و جود و بخشندگی؛ و این اسم به غیر خداوند اطلاق نمی‏شود، برخلاف بعضی از اسمهای دیگر مثل «رحیم». به غیر خدا هم «رحیم» می‏شود گفت. در واقع «رحیم» امری است که فی‏حد ذاته می‏تواند مراتب و درجات داشته باشد که شامل به اصطلاح رحمت امکانی هم بشود، یعنی رحمت از آن جهت که منسوب به یک ممکن‏الوجود است، و لهذا در قرآن به پیغمبر اکرم «رحیم» اطلاق شده است: «لَقَدْ جاءَکمْ رَسُولٌ مِنْ انْفُسِکمْ عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیکمْ بِالْمُؤْمِنینَ رَؤوفٌ رَحیمٌ» «1».

کلمه‏های «رؤوف» و «رحیم» هم از اسماءاللَّه است ولی از اسمائی است که اختصاص به خداوند ندارد، یعنی در عین اینکه شأنی از شؤون الهی را بیان می‏کند به غیر خدا هم اطلاق می‏شود؛ یعنی رحمت به آن معنی که در «رحیم» هست و رأفت به آن معنی که در «رؤوف» هست به اصطلاح درجه امکانی هم دارد که می‏شود آن را به یک ممکن نسبت داد. ولی «رحمن» به آن معنای «مبالغه‏ای» که دارد، یعنی آن نهایت درجه رحمت و رحمتِ شامله‏ای که تمام هستی را دربرگرفته است، مثلًا خود پیغمبر هم به تمام وجود خودش مشمول رحمن است، و هر موجود و مخلوق دیگری. این اسم به غیر خدا اطلاق نشده است.

اکثریت قریب به اتفاق آیات این سوره مبارکه تذکر و یادآوری نعمتها

____________________________
(1). الرحمن/ 1- 13.

(2). توبه/ 128.