آشنائی با قرآن6ص:13

و آلاء پروردگار است، ولهذا از یک طرف با لفظ «الرَّحْمنُ‏» شروع می‏شود [که‏] رحمت است و از طرف دیگر مکرر مانند یک ترجیع بند 31 بار این آیه تکرار شده است:

«فَبِای الاءِ رَبِّکما تُکذِّبانِ‏». مخاطب، جن و انس هستند: پس به کدام یک از نعمتهای الهی تکذیب می‏آورید، یعنی کدام یک از نعمتهای الهی را می‏توانید انکار کنید؟ پس اصلًا روح و سیاق این سوره تذکر و یادآوری نعمتهاست برای اینکه انسان متنبّه و متوجه باشد که نعمتهای الهی را چه ذهناً و فکراً و چه عملًا مورد انکار قرار ندهد و همیشه به آن نعمتها توجه داشته باشد. توجه به نعمت، روح شکر و سپاسگزاری را در انسان به وجود می‏آورد و انسان را بیشتر متذکر خدا می‏کند و بیشتر در صراط عبودیت قرار می‏دهد و از مخالفت و عصیان باز می‏دارد.

یادآوری نعمتها:

1. تعلیم قرآن‏

حال می‏خواهیم ببینیم که این نعمتها را که خدا در قرآن می‏خواهد بشمارد چگونه شمارش می‏کند؟ در این شمارش کردن‏ها مسلّماً حسابی در کار است، [چون مربوط به‏] خلقت است، خصوصاً که بعد هم همواره صحبت از حُسبان و میزان و نظام موجود در کار عالم است و قهراً نمی‏تواند خود قرآن که جزئی از کار پروردگار است از حسبان و نظام خارج باشد [بلکه‏] این هم خودش حسابی و نظامی دارد.

ببینیم خدای رحمن که با اسم «الرحمنِ» خودش با ما مواجه است از چه نعمتی شروع کرده؛ نعمت اول، نعمت دوم، نعمت سوم، و چه را بیان می‏کند. بلافاصله می‏فرماید: «الرَّحْمنُ. عَلَّمَ الْقُرْآنَ‏» خدای رحمن قرآن را آموخت. ضمیر مفعول یا اسم مفعولش هم بیان نشده [که آیا] قرآن را به پیغمبر آموخت؟ قرآن را به وسیله پیغمبر به مردم آموخت؟ یا قرآن را به پیغمبر و مردم همه آموخت، به پیغمبر از طریق وحی