اسلام و نیازهای زمان، جلد 2، صفحه:13

همه چیز در آن تغییر می‏کند و باید هم تغییر کند. نه، بعضی چیزهاست که تغییر نمی‏کند و یا لااقل باید تغییر نکند؛ یعنی ما باید جلو تغییرش را بگیریم و آن را ثابت نگه داریم تا حرکت در مدار آن قرار بگیرد.

ما اول قسمت مربوط به اسلام را عرض می‏کنیم تا ببینیم در اسلام چه خصوصیاتی هست که با آنکه نسخ نمی‏پذیرد و تغییری که نسخ باشد در اسلام وجود ندارد، مع ذلک خود اسلام راه را برای تغییر باز کرده است.

یکی از مسائل این است: علمای اسلام (علمای «اصول») اصلی دارند، می‏گویند وضع و تقنین و جعل قوانین اسلامی از نوع قضایای حقیقیه در منطق است، نه از نوع قضایای خارجیه.

قوانین اسلامی از نوع قضایای حقیقیه است‏

منطقیین اصطلاحی دارند [به نام‏] «قضیه» «1»، می‏گویند قضیه (قضایای کلی نه قضایای جزئی و شخصی) بر دو قسم است: خارجیه و حقیقیه. قضیه خارجیه قضیه‏ای است که در عین اینکه کلی است ولی از اول یک مجموعه افراد محدود و معینی را در موضوع قضیه در نظر می‏گیرند و بعد حکم را برای آن مجموعه افرادِ درنظر گرفته شده بیان می‏کنند. مثلًا شما می‏گویید: همه مردم ایرانِ زمان حاضر مسلمانند. حال، این مردم مثلًا بیست و پنج میلیون نفر جمعیتند. یک مجموعه افرادی را در نظر گرفته‏اید و حکم را روی این این مجموعه افراد برده‏اید. طبعاً موضوع محدود می‏شود به همین بیست و پنج میلیون جمعیت. یا مثلًا می‏گویید: همه افرادی که در این جلسه نشسته‏اند بیدارند. حکم رفته روی مجموع محدودی از افراد که حکم روی افراد است. اینجا ما بجای اینکه یک یک حکم کنیم، بگوییم آقای الف، آقای ب و ... همه را در یک لفظ جمع کردیم و گفتیم: همه افراد این جمعیت. این را می‏گویند قضیه خارجیه.

منطقیین برای قضایای خارجیه ارزش زیادی قائل نیستند، می‏گویند قضایایی که در علوم مورد استفاده است قضایای خارجیه نیست.

نوع دوم، قضایای حقیقیه است. در قضایای حقیقیه حکم روی افراد نمی‏رود، روی یک عنوان کلی می‏رود. چون شما خاصیت را از این عنوان به دست آورده‏اید، می‏گویید:

______________________________
 

(1) مانند اینکه می‏گوییم «الف ب است» یا «هر الف ب است».