انسان و سرنوشت، ص9

مسلمین آشنا شده است و از چه زمانی شخصا به بحث و تحقیق در این مسأله علاقمند گردیده و درباره آن فکر می‌کرده است؛ ولی می‌تواند به طور یقین ادّعا کند که متجاوز از بیست سال است که این مسأله نظر او را جلب کرده و کم و بیش در اطراف آن فکر می‌کرده و یا نوشته‌های‌

دیگران را در این زمینه می‌خوانده است.

آن زمان تاکنون هر وقت به گفته یا نوشته‌ای در این موضوع برمی‌خوردم، با علاقه می‌خواندم و یا گوش می‌کردم، و خیلی مایل بودم رأی و نظر گوینده یا نویسنده را دریابم؛ تا آنکه در چند سال پیش، ضمن بحثی نیمه درس و نیمه سخنرانی که در اطراف یکی از احادیث نبوی‌ «1» ایراد می‌کردم، دامنه سخن به این مطلب کشید. اگر چه آنچه در این زمینه تا آن وقت خوانده یا شنیده بودم احیانا مفید بود، امّا مرا اقناع نکرده بود و چون در خود و مستمعین علاقه شدیدی به فهمیدن این مطلب احساس می‌کردم تصمیم گرفتم تا آنجا که ممکن است غور و دقّت کنم و این مسأله را بررسی نمایم؛ زیرا یافتن راه اصلاح اوضاع حاضر جهان اسلامی بستگی زیادی دارد به پیدا کردن علل و موجبات انحطاط آنها که در گذشته وجود داشته است و یا اکنون نیز موجود است. برای این کار لازم شد که اوّلًا نظر دیگران را، اعمّ از مسلمان و غیر مسلمان، تا آنجا که دسترسی دارم بررسی کنم، و ثانیاً موضوعاتی که از این نظر قابل طرح و گفتگو است، هر چند تاکنون از این نظر طرح نشده است، بدون اغماض و پرده پوشی طرح کنم.

اینجا بود که به گستردگی و دامنه وسیع این مبحث پی‌بردم. فهمیدم که اگر بنا شود تحقیقی کافی و عالمانه در این مطلب بشود، باید موضوعات فراوانی مورد بحث و تحقیق قرار گیرد، و بررسی همه

______________________________
(1). حدیث معروف نبوی: «الاسلام یعلو و لا یعلی علیه». این حدیث مورد اعتماد و استناد فریقین، یعنی شیعه و سنّی است.