مجله قبسات ، زمستان 1382 و بهار 1383 ، شماره 30و31، ص 26

______________________________________

به كمال رساندن شخصیت خودش به زندگی اجتماعی نیاز دارد؛ پس برخی استعدادهای انسان «به وسیله جامعه» امكان بروز دارد؛ چنان كه برخی دیگر از استعدادهای انسان، «در جامعه» امكان تجلّی می یابد و آن استعدادهای اخلاقی یا ارزش های انسانی است كه شكوفا شدن آن ها فرع بر این است كه جامعه ای وجود داشته باشد؛ مانند استعداد انفاق و جود و بخشندگی یا ایثار كردن. اگر جامعه ای نباشد، این ها موضوع نمی یابند.

استاد مطهری، این نظریه را ابراز داشته و پذیرفته است:

در این حدود كه در انسان یك سلسله استعدادها هست نمی توان شك كرد كه انسان بالطّبع اجتماعی است؛ یعنی واقعاً انسان با این دو گونه استعدادها متولّد می شود؛ استعدادهایی كه جامعه برای به فعلیت رسیدن آن ها باید محّرك او باشد، و استعدادهایی كه باید جامعه ای وجود داشته باشد تا او بتواند آن ها را تجلّی بدهد (مطهری، 1381: ج 3 ، ص 116).

پس، از نظر استاد شهید، زندگی اجتماعی انسان طبیعی است، نه اضطراری یا انتخابی. از قبیل زندگی خانوادگی زن و مرد است، نه از قبیل همكاری دو كشور در مقابل دشمن مشترك و نه از قبیل شركت دو سرمایه دار كه برای تحصیل سود بیشتر، واحد تجارتی یا كشاورزی یا صنعتی پدید می آورند؛ البتّه برای توجیه طبیعی بودن زندگی اجتماعی، غیر از شكوفا شدن استعدادهای انسان، امور دیگری نیز قابل ذكر است كه از قرآن كریم به دست می آید. بازشناسی افراد از یك دیگر یكی از آن ها است. از نظر قرآن، انتساب به شعبه ها و قبیله ها، حكمت و غایتی طبیعی دارد و آن تفاوت و بازشناسی افراد از یك دیگر است كه شرط جدایی ناپذیر زندگی اجتماعی است، نه تفاخر و مایه برتری شمردن؛ زیرا مایه كرامت و شرافت، تقوا است: یا ایها الناس انا خلقناكم من ذكر و انثی و جعلناكم شعوباً و قبائل لتعارفوا ان اكرمكم عنداللَّه اتقیكم (حجرات (49): 13).

آیه كریمه «و هو الذی خلق من الماء بشراً فجعله نسباً و صهراً» (فرقان (25): 54) نیز روابط نسبی و سببی را به صورت طرحی كه در متن خلقت برای غایت كلّی قرار داده شده، مطرح كردهاست.

همچنین آیه 32 زخرف، اختلاف استعدادهای انسان ها و استخدام بعضی افراد به وسیله بعضی دیگر را به طوری كه همه در استخدام یك دیگر باشند، فلسفه و زمینه زندگی اجتماعی دانسته كه از متن خلقت ناشی شده است (مطهری، 1372: ص 20)