مجله نامه مفید - شماره 17، ص 207
گنجانیدهاند، مهمترین بحث در فلسفه سیاسی، منشأ و مصدر مشروعیت حكومت و حاكمیت است كه جولانگاه آرا و اندیشههاست كه به تبیین آن میپردازیم.
انسانها همه در اصل آفرینش برابر و بطور یكسان از حقوق فطری و طبیعی، مانند آزادی فردی و اجتماعی، آزادی عقیده و بیان، مساوات و حق تملّك برخوردارند و كسی بر دیگری حق تقدم و فضیلت ندارد و نمیتواند با اعمال حاكمیت حقوق طبیعی او را تقیید یا سلب كند. از سوی دیگر، وجود حكومت و قانون در جامعه امری ضروری و اجتنابناپذیر است و با فقدان آن، جامعه با اغتشاش و آنارشیسم و سلطه اقویا بر ضعیف ها مواجه خواهد شد. چنانكه حضرت علی علیهالسلام فرموده است: «لابدّ للناس من امیر فاجر او برّ»(4)سؤال بر این نكته متمركز است كه حق حاكمیت در جامعه از آن كی و كدام طبقه است؟ آیا حق حكومت به عهده شخص یا طبقه خاص واگذار شده است یا این كه به عهده خود جامعه است؟
به دیگر سخن، در واقعیت حكومتهای موجود و همچنین در این كه اكثریت مردم (حكومت شوندگان) مجبورند از حاكمان اطاعت كنند تردیدی نیست، اما عقل و عقلاء بر این نكته تأكید میكنند كه دلیل و ملاك حاكمیّت گروه اقلیت بر اكثریت چیست؟ چرا مردم اخلاقاً و عقلاً باید در طوق اطاعت حاكمان باشند؟ آیا حاكمان برای ایجاد قدرت خود توجیه و دلیل عقلانی و اخلاقی دارند؟ فلاسفه سیاسی از این بحث به مسأله «مشروعیت» ((Legitimacy)، كه به معنای قانونیت و حقانیت است) تعبیر میكنند، اگر حكومتی برای توجیه قدرت خود توانست یك نظریه و دلیل قانع كننده و توجیه عقلانی و خرد پسند ارایه كند، حكومتی دارای مشروعیت و اقتدار و وجودش مشروع و حق خواهد بود. در مقابل مشروعیت، غصب (Usarpation)قرار دارد كه در صورت فقدان پارامترهای مشروعیت، حكومت غاصبانه خوانده خواهد شد. كه به جای دارا بودن حق حكومت و اقتدار، تنها از قدرت و اعمال حاكمیّت قهری برخوردار خواهد بود. پس مبحث تنقیح و تبیین ملاكهای مشروعیت در فلسفه سیاسی، از اهمیت والایی برخوردار است و فلاسفه دوران باستان به این مسأله توجه و عنایت ویژهای داشتند كه در ذیل به برخی از ملاكها اشاره میشود.
ملاكهای مشروعیت
1. زور و غلبه (Power)
برخی ملاك مشروعیت را بر خورداری از قدرت و زور بیشتر میدانند و بر این باورند كه حكومت حق و مشروع، حكومتی است كه از قوه قهریه بیشتری بر خوردار باشد «الحق لمن غلب». سوفسطائیان و گرسیوس، مورخ و سیاستمدار رومی، هابز، فیلسوف سده هفدهم(5)وا مام احمد بن حنبل(6)از این