رشد معلم، دوره نوزدهم، شماره هشت، ص42

نخواهد بود.زیرا باعث نفی اصل آزمون‏ می‏گردد؛بلکه قرار دادن آنها در شرایط حقوقی یکسان و مساوی عین عدالت‏ است.بدیهی است که در چنین وضعیتی‏ هر کس براساس لیاقت و استعدادی که‏ دارد، سزاوار کسب امتیاز می‏شود.

عدالت و بار ارزشی آن

برقراری عدالت اجتماعی در جامعۀ اسلامی، بار ارزشی فراوانی به همراه‏ دارد که به مرور، موجب نزدیکی دل‏ها و محو آثار ضد اررشی می‏شود: «بدیهی است که اگر در جامعۀ اسلامی، عدالت اجتماعی به‏طور دقیق و بر اساس موازین فقهی و پیشوایان دین ما رعایت شود، دل‏ها به هم نزدیک‏ می‏شود، فاصله‏ها کم شده و عناصر ضد ارزش اجتماعی، مجال بروز و رشد نخواهند یافت.حدیثی است از رسول اکرم(ص)که فرمود:استوا تستو قلوبکم، معتدل و هم سطح باشید و در میان شما ناهمواری‏ها و تبعیض‏ها وجود نداشته باشد تا دل‏های شما به هم‏ نزدیک بشود و در یک سطح قرار بگیرد»(10)

از سوی دیگر، عدالت اجتماعی، نقش نگهبان را در جامعه اسلامی ایفا می‏کند:العدل سائس عام:عدالت‏ نگهبان همگان است(مولا علی(ع))

تنها در این صورت است که امنیت‏ جایگزین تجاوز می‏شود:«اگر عدالت‏ اجتماعی برقرار شود، از لحاظ عوامل‏ خارجی، تأمین پدید می‏آید.زیرا در آن‏ صورت کسی نمی‏تواند به حق دیگری‏ تجاوز کند.»(11)

رابطه بی‏عدالتی و بخت

یکی از پدیده‏های موهوم اجتماعی، که متأسفانه در ادبیات و اندیشه شعرا و ادبای این مرز و بوم ریشه‏دار است و بسیار به آن پرداخته‏اند، بخت نامیده می‏شود.

ابیات زیر یکی از هزار نمونه این بحث‏ است:

بزرگانش گفتند کز بیش و کم‏ اگر بخت یاور بود، نیست غم    (اسدی)

اگر ب هر سر مویت هنر دو صد باشد هنر به کار نیاید چو بخت بد باشد   (سعدی)

چرخ بدی می‏کند، سزای حزن‏ اوست‏ بخت چرا بر من این همه حزن آورد  (خاقانی)

یکی را چنین تیره بخت آفرید یکی را سزاوار تخت آفرید     (فردوسی)

اما بخت چیست؟دلیل به وجود آمدن‏ فلسفۀ بخت، بی‏عدالتی‏های اجتماعی و مظالم است.زیرا همواره آنان که عمری‏ را در سعی و عمل می‏گذراندند، در محرومیت به سر می‏بردند و در عوض‏ عده‏ای خاص و قلیل از افراد جامعه، بی‏جهت، مرفه و برخوردار بودند.این‏ عدم تناسب، موجب پدید آمدن و تقویت‏ یافتن فلسفه بخت شده است:«فکر بخت‏ و فلسفۀ بخت هیچ علتی ندارد، جز مظالم و بی‏عدالتی‏های اجتماعی‏ الهام‏کنندۀ این فکر شیطانی، هرج و مرج‏ها و بی‏عدالتی‏های اجتماعی‏ است.(12)

بی عدالتی و اخلاق

از نظر اخلاقی، وجود بی‏عدالتی‏ باعث پدید آمدن عقده‏های حقارت‏ می‏شود که حس انتقام‏جویی و نفرت را در انسان‏ها افزایش می‏دهد و چونان‏ خوره، روح یک جامعه را می‏خورید: «تبعیض‏ها، تفاوت گذاشتن‏ها، روح‏ یک عده ار که محروم شده‏اند فشرده و آزرده و کینه‏جو و انتقام‏کش می‏کند و روح یک عدۀ دیگر، که به صورت عزیز بلا جهت درآمده‏اند، لوس، ننر و کم‏حوصله و زود رنج و بیکاره و اسراف کن و تبذیرکن می‏کند.در میان‏ یک طبقه حسد وکینه و انتقام و نفرت و دشمنی و در طبقۀ دیگر کم‏حوصلگی‏ نسبت به کار، استقامت نداشتن، اسراف‏ و تبذیر پیدا می‏شود.»(13)

3-عدالت اجتماعی و حکومت اسلامی

عدالت اجتماعی در حکومت اسلامی‏ از دو جنبه قابل بررسی است:

الف)عدالت فرمانروایان، و حاکمان: و چون بین مردم به حکومت برخاستید، به عدل حکومت کنید(14).

آیا از خویشتن به این خرسند باشم که‏ مرا امیر مؤمنان بنامند، اما در ناگواری‏های مردم با آنها هم نفس نباشم؟

ب)فرمانبردای افراد جامعه:اطاعت‏ کنید از خدا و رسول و صاحبان امرش.(16)

شهید مطهری، شرایط حاکم اسلامی‏ را چنین بیان می‏کند:«در عصر حضور پیامبر یا امام معصوم، حاکم تعیین شده از طرف خداوند، شخص نبی یا امام معصوم‏ است و در عصر غیبت امام زمان(عج) شرایط حاکم، فقاهت و عدالت است.

البته سیاستمداری و مدیریت و دیگر شرایط رهبری هم لازم می‏باشد.»(17)

تردیدی نیست که عدالت، ضامن‏ بقای جامعه اسلامی است:«اسلام مگر نمی‏خواهد جامعۀ اسلامی باقی بماند؟

البته واضح است که می‏خواهد.پس مگر ممکن است جامعه‏ای بدون این که بر محور عدالت بچرخد و حقوق مردم در آن‏جامعه محفوظ باشد، باقی بماند.به‏ گفته پیامبر اسلام(ص)الملک یبقی‏ مع الکفر و لا یبقی مع الظلم:اگر جامعه‏ای عادل و متعادل باشد، قابل بقا هست، هرچند مردمش کافر باشند و اگر ظلم و تبعیض و ناهمواری داشته باشد، باقی نمی‏ماند، هرچند مردمش به حسب‏ عقیده مسلمان باشند.»(18)