فقه، شماره 39، ص 125

"لم یرسلنی اللّه بالرهبانیة ولکن بَعَثَنی بالحنیفیة السهلة السمحةز در جامع صغیر (از کتب اهل تسنّن) نقل از تاریخ خطیب و در کنوز الحقایق (از کتب اهل تسنن) نقل از ترمذى چنین آمده: سبعثت على الحنیفیة السمحة.”(4)

ایشان، در کتاب اسلام و مقتضیات زمان، پس از ذکر سرگذشت شخصى که چشم درد داشت و بى اعتنایى کرده بود به سخن دکترها که او را از رساندن آب به چشمانش نهى کرده بودند و در پى بى اعتنایى هایش، بینایى چشمانش را به دلیل تماس با آب از دست داده بود، مى نویسد:

(اسلام مى گوید: وقتى وضو برایت خطر دارد، باید تیمم کنى. اگر وضو بگیرى، اصلاً نمازت باطل است. اگر اطبا گفته باشند، روزه برایت ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشى، نمى توانى بگویى مگر چطور مى شود که من در ایام احیاء روزه نگیرم؟ چون اگر روزه بگیرى اصلاً روزه ات باطل است، بعد هم [اگر خوب شدى] باید قضاى آن را بگیرى.

بنابراین خود دستورهاى دین، آن چنان شکل هاى مختلف دارد که انسان حیرت مى کند; این براى آن است که مصلحت ها فرق مى کند; همان حساب اهم و مهم است. مى گوید در سفر که مى روى نمازت را شکسته بخوان، روزه هم نگیر…)(5)

برایند چند قاعده

ابتدا تأملى مى شود تا کلام ایشان به خوبى درک شود، آن گاه مستندات آن کلام پرداخته خواهد شد:

ایشان، یکى از مشخصات اسلام را سماحت و سهولت مى داند و از جمله، دلیلى براى آن یاد مى کند: (ماجعل علیکم فی الدین من حرج.)(6) نیز دیگر دلیلى که به نظر مى رسد مدّ نظر ایشان بوده، قاعده لاضرر است. بنابراین