پژوهش هاي قرآني، شماره 17و 18، ص176

عوامل گوناگون شخصیت انسانى اش شکل مى گیرد و گرایش هاى معنوى و ادراکات کلى و عمیق پیدا مى کند. شهید مطهرى در برابر آنهایى که انسان را صفحه کاغذى سفید مى دانند که هرچه محیط و جامعه یا عوامل دیگر بخواهد بر صفحه وجودش مى نویسد و بدان شکل مى دهد، و در برابر آنها که او را موجودى کامل و تمام عیار مى پندارند که از آغاز پیدایش همه چیز را دارد، مى گوید انسان نه آن است و نه این، بلکه او مانند یک نهال است که نسبت به ویژگى ها و کمالات انسانى اش تنها یک سلسله استعداد و توانایى هاى بالقوه دارد و از همین رو فلسفه تربیت چیزى جز پرورش آن استعدادها نیست.

۴. عقل و اراده

ییکى ازمهم ترین و بارزترین ویژگى هاى وجودى انسان پدیده عقل و اراده است. انسان بر خلاف دیگر حیوانات، نیرویى به نام عقل دارد که به او توان تجزیه، تحلیل، استدلال، تجرید و تعمیم قضایا را مى دهد و در پرتو آن مى تواند آگاهى هاى خود را گستره و ژرفا بخشد. و همچنین از نیروى دیگرى برخوردار است به نام اراده، یعنى نیروى انتخاب گرى که براى او توان گزینش و ترجیح امیال و خواهش ها را فراهم مى کند. آگاهى هاى گسترده و ژرف انسان، از نیروى عقل سرچشمه مى گیرد، و عمل انتخاب گرى او برخاسته از دخالت عقل و اراده است.

۵. عصیان گرى

پدیده عقل و اراده به انسان، قدرت انتخاب گرى در حوزه تمایلات و خواسته هایش مى دهد چنان که اشاره شده و همین امر زمینه یک پدیده دیگرى را ایجاد مى کند که از ویژگى هاى انسان است و بس و آن عصیان گرى و مقاومت در برابر انگیزه ها و محرک هاى درونى است. دیگر حیوانات تأثرشان از تمایلات و تحریکات درونى به صورت طبیعى و غریزى است و هیچ گونه مقاومتى در برابر آنها ندارند. اما انسان مى تواند در اثر تدبیر عقلانى در برابرخواهش ها و امیال خود مقاومت کند و یا آگاهانه و ارادى به مخالفت با آنها برخاسته و بر آنها بشورد. اما از این نکته نباید غفلت کرد که انسان چنان که اشاره شد، در ابتدا یک حیوان بالفعل است و