فقه، سال يازدهم، شماره‌ي 39، ص219

    این جانب، در مقاله مروری در ماهیت شناسی پول و احكام فقیهان،1 به برخی از دیدگاه های استاد اشاره ای كرده ام، امّا اكنون به طور مشروح اندیشه فقهی ایشان را در مسئله ربا تبیین می نمایم. با توجه به این كه اساسی ترین محور بحث ایشان در مباحث مربوط به ربا، فلسفه و علل تحریم ربا و استفاده و كاربردهای آن در مسائل فرعیِ مربوط به رباست، در این نوشتار تنها به تبیین فلسفه تحریم ربا در اندیشه فقهی آن استاد شهید می پردازم و از طرح مباحث دیگر مربوط به ربا و نقل و بررسی دیدگاه های دیگران، در حدّ امكان دوری می گزینم. بنابراین، بررسی همه جانبه مسئله ربا، فراتر از این نوشته خواهد بود كه همّت اندیشوران ،و محققان فرهیخته را می طلبد.

از اساسی ترین بحث های مربوط به ربا، تجزیه و تحلیل علت حرمت آن است. سؤالات اساسی ومهمی در این مورد مطرح می شود: چرا گرفتن زیادی در معاملات كالاهای وزنی و پیمانه ای حرام شده است؟ علت حرمت ربای قرضی در چیست؟ آیا عوامل اجتماعی و مقولاتی چون بی عدالتی، گسترش فاصله طبقاتی، افزایش نابرابری، تمركز ثروت در دست معدودی از افراد جامعه و… می تواند در تشریع حرمت ربا مؤثر باشد؟ آیا تحریم ربا جنبه سمبلیك دارد و هدف اصلی از آن مبارزه با تنبلی، مفت خواری و هرزگی است؟ آیا اسلام از این طریق می خواهد ارزش و اعتبار كار و تلاش را نشان دهد و تنها درآمدی را مشروع بشمرد كه به نحوی از نیروی انسانی ناشی شده است؟ آیا جنبه های اخلاقی و انسانی قضیه را نباید مورد توجه قرار داد؟ آیا شرایط اجتماعی كه به تشریع این پدیده اقتصادی انجامیده، بررسی شدنی نیست؟

اگر مقوله های اجتماعی و اقتصادی، در تشریع حرمت ربا مؤثر است پس باید آنها را شناسایی و بررسی كنیم. در صورتی كه مشخص شود حرمت رب