کلام اسلامی / سال سیزدهم/ مسلسل 29/ ص:118

انسان‏های آزاد، انسان‏هایی هستند كه با موانعی كه در جلوی رشد و تكاملشان هست مبارزه می‏كنند. انسان‏هایی هستند كه تن به وجود مانع نمی‏دهند».(2)

2 1. موانع آزادی

این موانع گاه در مسیر تفكر و اندیشه انسان ظاهر می‏شود و گاه در مسیر رفتار و عملكرد او خودنمایی می‏كند. خرافات، تلقینات بی پایه و پذیرش‏های بی‏دلیل، از جمله موانع سیر عقلانی‏اند و انسان آزاد اندیش باید فكر و اندیشه خود را از اسارت آنها رهایی بخشد. از همین رو استاد معتقد است كه باید بین آزادی فكر و آزادی عقیده فرق گذاشت:

«...فرق است میان «آزادی فكر» و «آزادی عقیده». فكر منطق است. انسان یك قوه‏ای دارد به نام قوه تفكر كه در مسایل می‏تواند حساب بكند و انتخاب بكند بر اساس تفكر و منطق و استدلال. ولی عقیده به معنی بستگی و گره خوردگی است».(3)

«ای بسا عقیده‏هایی كه هیچ مبنای فكری ندارد. صرفاً مبنایش تقلید است، تبعیت است،عادت است، حتی مزاحم آزادی بشریت است. آنچه كه از نظر آزادی بحث می‏كنیم كه باید بشر در آن آزاد باشد فكر كردن است. امّا اعتقادهایی كه كوچك‏ترین ریشه فكری ندارد... عین اسارت است و جنگیدن برای از بین بردن این عقیده‏ها جنگ در راه آزادی بشر است، نه جنگ علیه آزادی بشر... آنچه كه ما طرفدار آنیم به حكم آیه «لا اِكراهَ فِی الدِّین» آزادی فكر است نه آزادی عقیده».(4)

در ساحت عمل و رفتار فردی و اجتماعی نیز موانعی وجود دارد. استبداد، استثمار و استعمار خود كامگان و در بند كشیده شدن توده‏ها توسط آنان، از جمله موانع رفتار آزاد است. پیروی كوركورانه از بستگان و نیاكان و تحت تأثیر تبلیغات وجوّ اجتماعی عمل كردن، حاكی از رفتار غیر آزاد است. مستبدان و مستكبران،

_______________________________

2. گفتارهای معنوی، نشر صدرا، چاپ چهاردهم، 1373، ص 14.

3و4. جهاد، ص 55.